Τι είναι ο συναισθηματικός εκβιασμός;

Ο όρος συναισθηματικός εκβιασμός αναφέρεται σε μία μορφή ψυχολογικής χειραγώγησης που συμβαίνει μέσα στα πλαίσια στενών προσωπικών σχέσεων: μπορεί να είναι η σχέση ανάμεσα σε μία μητέρα και το παιδί της, η σχέση μεταξύ συζύγων, αδελφών, ακόμη και μεταξύ πολύ στενών φίλων. Σε αυτές τις σχέσεις, το ένα μέλος χρησιμοποιεί ψυχολογική πίεση προκειμένου να επιτύχει τους σκοπούς του, ενώ το άλλο μέλος υποχωρεί μπροστά στο φόβο των συνεπειών. Ο συναισθηματικός εκβιασμός είναι μία μορφή ψυχολογικής κακοποίησης με πολύ δυσάρεστες συνέπειες. Παρακάτω σας παρουσιάζουμε κάποια χαρακτηριστικά αυτών των ανθρώπων, καθώς και τρόπους αντιμετώπισης. Για να μην δαιμονοποιούμε ωστόσο τίποτα, έχετε υπόψη ότι όλοι μας λίγο πολύ χειραγωγούμε και χειραγωγούμαστε συναισθηματικά ως έναν βαθμό. Οπότε, δεν θα προτιμούσαμε τον χαρακτηρισμό: Κατηγορία Ανθρώπου, αλλά “Πλευρά του Ανθρώπου”. Τα παρακάτω παραδείγματα λοιπόν, που αφορούν κυρίως τις συντροφικές σχέσεις, δίνουν μια ευκαιρία για να εξετάσετε και τους άλλους αλλά και τον εαυτό σας.

1. Κάθε διάλογος γυρνά υπέρ του

Εσείς ξεκινάτε να του λέτε κάτι, αλλά αυτό πάντα θα το γυρνά υπέρ του. Για παράδειγμα λέτε εσείς: «Στενοχωρήθηκα που ξέχασες τα γενέθλιά μου». Και σας απαντά: «Λυπάμαι που νομίζεις ότι ξέχασα τα γενέθλιά σου, είμαι πολύ αγχωμένος αυτό το διάστημα αλλά δεν ήθελα να στο πω για να μην σε επιβαρύνω. Έχεις δίκιο πάντως, έπρεπε να είχα παραμερίσει τα προβλήματά μου (μπορεί ακόμα και να  δείτε δάκρυα σε αυτό το σημείο) και να σου ευχηθώ για τα γενέθλιά σου. Πάντως, σου ζητώ συγγνώμη».

Ακόμη και τη στιγμή, που ακούτε αυτές τις λέξεις, έχετε την περίεργη αίσθηση ότι πραγματικά δεν λυπάται καθόλου αλλά δεδομένου ότι το ισχυρίστηκε, δεν θεωρείτε ότι έχετε κάτι άλλο να πείτε. Είναι επίσης πολύ πιθανό να βρεθείτε ξαφνικά να τον παρηγορείτε κι από πάνω! Σε κάθε περίπτωση, αν αισθάνεστε ότι συμβαίνει κάτι τέτοιο, μην υποχωρήσετε και μην δεχτείτε μια συγγνώμη που φαίνεται εντελώς ανόητη. Αν φαίνεται ανόητη, πιθανότατα είναι κιόλας.

Ο πρώτος κανόνας όταν έχετε να αντιμετωπίσετε έναν συναισθηματικό εκβιαστή είναι να εμπιστεύεστε το ένστικτό σας. Μόλις αυτό το άτομο ανακαλύψει μια αποτελεσματική στρατηγική, είναι σίγουρο ότι θα τη χρησιμοποιεί εις βάρος σας πολύ συχνά.

2. Φαίνεται πάντα παρών… αλλά δεν είναι

Το άτομο που χειραγωγεί τους άλλους συναισθηματικά παρουσιάζει την εικόνα ενός ανθρώπου πρόθυμου να σας προσφέρει τη βοήθειά του. Αν του ζητήσετε να κάνει κάτι, σχεδόν πάντα θα συμφωνήσει, αν φυσικά δεν έχει πρωτύτερα προσφερθεί να το κάνει εθελοντικά. Στη συνέχεια, όταν το ευχαριστήσετε, αρχίζει να σας δείχνει ένα σωρό εμφανή ή άλλα μη λεκτικά σημάδια για να καταλάβετε ότι δεν θέλει πραγματικά να κάνει αυτό που είπε. Όταν εσείς του πείτε ότι φαίνεται σαν να μην θέλει να κάνει αυτό που του ζητήσατε, θα το αντιστρέψει και θα προσπαθήσει να σας πείσει ότι φυσικά και θέλει αλλά αυτά που του λέτε είναι μάλλον παράλογα. Αυτή είναι μια μέθοδος που αποσκοπεί να σας κάνει να νομίζετε ότι είστε παρανοϊκοί – κάτι για το οποίο αυτά τα άτομα έχουν ιδιαίτερη ικανότητα.

Κανόνας νούμερο δύο: αν ένα άτομο που ασκεί συναισθηματική χειραγώγηση σας έχει υποσχεθεί κάτι, πρέπει να το κάνετε να νιώθει υπόλογο γι’ αυτό. Μην υποκύπτετε στα διάφορα τεχνάσματά του – αν δεν θέλει να κάνει αυτό που υποσχέθηκε, αναγκάστε το να σας το πει ευθέως ή απλώς απομακρυνθείτε.

3. Διαστρεβλώνει τα πάντα

Τη μια στιγμή σας λέει κάτι και την επόμενη σας διαβεβαιώνει ότι δεν το είπε ποτέ κάνοντάς σας να αμφιβάλλετε για το αν έχετε σώας τας φρένας. Αν αντιληφθείτε ότι βρίσκεστε σε μια σχέση όπου θα πρέπει να αρχίσετε να κρατάτε ημερολόγιο για να καταγράφετε τι έχει ειπωθεί κάθε φορά, είναι πολύ πιθανό ότι βιώνετε συναισθηματική χειραγώγηση. Το άτομο που χειραγωγεί τους άλλους συναισθηματικά είναι ειδικό στο να αλλάζει τα πάντα, να τα δικαιολογεί και να τα εξηγεί όπως το βολεύει. Μπορεί να μετατρέψει στην κυριολεξία το άσπρο σε μαύρο και να το υποστηρίξει τόσο πειστικά ώστε να αρχίσετε να αμφιβάλλετε ακόμα και για τα ίδια σας τα μάτια. Ύστερα από κάποιο χρονικό διάστημα, αυτή η συμπεριφορά μπορεί να αλλάξει κυριολεκτικά την αίσθηση που έχετε για την πραγματικότητα.

Ένα τέτοιο άτομο θα νιώσει πολύ άβολα αν αρχίσετε να κρατάτε σημειώσεις κατά τη διάρκεια των συνομιλιών σας. Πείτε του ότι τελευταία νιώθετε ότι «ξεχνάτε» και αυτός είναι ο λόγος που θέλετε να καταγράψετε τα λόγια του. Το χειρότερο πράγμα σε αυτή την περίπτωση είναι ότι αν χρειάζεται να δράσετε με αυτό τον τρόπο σημαίνει ότι πρέπει να σκεφτείτε σοβαρά να διακόψετε τη σχέση. Αν πρέπει να κρατάτε σημειώσεις για να προφυλάξετε τον εαυτό σας τα πράγματα έχουν όντως ξεφύγει από τον έλεγχο!

4. Δημιουργία ενοχών.

Το άτομο που χειραγωγεί τους άλλους συναισθηματικά γνωρίζει πολύ καλά τον τρόπο να προκαλεί ενοχές στους γύρω του. Μπορεί να σας κάνει να νιώθετε ένοχοι είτε μιλάτε είτε όχι, είτε εκφράζετε τα συναισθήματά σας είτε όχι, είτε του δείχνετε φροντίδα κι ενδιαφέρον είτε όχι. Το κάθε τι μπορεί να γίνει αφορμή για πρόκληση ενοχών. Τέτοιου είδους άτομα σπάνια εκφράζουν τις ανάγκες και τις επιθυμίες τους ανοιχτά, συνήθως παίρνουν αυτό που θέλουν μέσα από τη συναισθηματική χειραγώγηση. Η πρόκληση ενοχών δεν είναι η μόνη μέθοδος για να το καταφέρουν, αλλά είναι μια από τις πιο αποτελεσματικές. Οι περισσότεροι άνθρωποι είναι αρκετά πρόθυμοι να κάνουν υποχωρήσεις προκειμένου να μειώσουν τα συναισθήματα ενοχής τους. Ένα άλλο ισχυρό συναίσθημα που χρησιμοποιούν συχνά είναι η πρόκληση συμπάθειας παριστάνοντας συνεχώς το θύμα. Έτσι δημιουργούν στους άλλους μια έντονη αίσθηση ανάγκης για φροντίδα και υποστήριξη. Σπάνια δίνουν οι ίδιοι τις δικές τους μάχες ή βγάζουν το φίδι από την τρύπα. Το παράλογο είναι ότι όταν το κάνετε εσείς γι’ αυτούς (κάτι που ποτέ δεν θα ζητήσουν ευθέως) θα γυρίσουν και θα σας πουν ότι δεν ήθελαν ή δεν περίμεναν από εσάς να κάνετε τίποτα!

Προσπαθήστε να μην αγωνίζεστε εσείς για πράγματα που αφορούν άλλους ανθρώπους ή να βγάζετε το φίδι από την τρύπα για χάρη τους. Μια στρατηγική που μπορείτε να ακολουθήσετε είναι να τους πείτε ότι έχετε απόλυτη εμπιστοσύνη στις ικανότητές τους κι ότι μπορούν να τα καταφέρουν μόνοι τους και στη συνέχεια να δείτε αντιδράσεις.

5. Είναι πάντα έμμεσος

Το άτομο που χειραγωγεί τους άλλους συναισθηματικά παίζει βρώμικο παιχνίδι. Δεν αντιμετωπίζει τις καταστάσεις άμεσα. Μιλά σε άλλους πίσω από την πλάτη σας και τελικά τους βάζει να σας πουν εκείνοι ό,τι δεν κατάφερε ο ίδιος να σας πει. Έχει παθητική επιθετική συμπεριφορά, δηλαδή βρίσκει ήπιους τρόπους για να σας πληροφορήσει ότι δεν είναι ευχαριστημένος. Θα σας πει αυτό που θέλετε να ακούσετε και στη συνέχεια θα κάνει τα πάντα για να το υπονομεύσει. Παράδειγμα, μπορεί να παρουσιάζει μια συγκεκριμένη εικόνα στους φίλους ή ακόμα και στους γονείς σας, που θα τους κάνει (και θα πιστεύουν πραγματικά ότι είναι δική τους πρωτοβουλία) να έρθουν και να σας συμβουλεύσουν για τη σχέση σας.

Μπορείτε να μιλήσετε στον σύντροφό σας λέγοντας για παράδειγμα “Οι φίλοι μου με συμβούλευσαν για αυτά τα θέματα και επειδή εγώ δεν έχω δώσει μια τέτοια εικόνα για τη σχέση μας, θέλω να σε ρωτήσω ευθέως αν υπάρχει κάτι που θέλεις να μου πεις αλλά δεν το έχεις κάνει”. Το πιο πιθανό είναι ότι θα σας απαντήσει αρνητικά αλλά με αυτόν τον τρόπο θα του καταστήστε σαφές πως  καταλαβαίνετε τι συμβαίνει και το πιο πιθανό είναι ότι θα το κάνει ολοένα και λιγότερο.

6. Είναι πάντα το επίκεντρο

Έχετε εσείς πονοκέφαλο; Αυτός που ασκεί συναισθηματική χειραγώγηση στους άλλους έχει ημικρανία! Ασχέτως σε ποιά κατάσταση βρίσκεστε, το άτομο αυτό πιθανότατα έχει επίσης βρεθεί ή βρίσκεται τώρα εκεί – αλλά είναι 10 φορές χειρότερα από εσάς. Είναι δύσκολο μετά από ένα χρονικό διάστημα να νιώθετε συναισθηματικά δεμένοι μαζί του, διότι έχει έναν τρόπο να παρεκτρέπεται και να βάζει και πάλι στο επίκεντρο τον εαυτό του. Αν του κάνετε παρατήρηση για αυτή τη συμπεριφορά, κατά πάσα πιθανότητα θα πληγωθεί βαθιά ή θα θυμώσει και θα σας πει ότι φέρεστε εγωιστικά ή ακόμα θα ισχυριστεί ότι εσείς βρίσκεστε πάντα στο προσκήνιο. Το θέμα είναι ότι ακόμη και αν γνωρίζετε ότι αυτό δεν ισχύει, δεν μπορείτε να το αποδείξετε.

Μην κάνετε τον κόπο να λογομαχήσετε. Θα είστε σίγουρα οι χαμένοι… και οι ενοχοποιημένοι! 

7. Δημιουργεί την ανάγκη στους άλλους να εκπληρώνουν τις δικές του ανάγκες

Το άτομο που χειραγωγεί τους άλλους συναισθηματικά έχει κατά κάποιο τρόπο την ικανότητα να επηρεάζει την ατμόσφαιρα γύρω του. Όταν είναι λυπημένο ή θυμωμένο, οι υπόλοιποι με μια ενστικτώδη αντίδραση επιθυμούν να βρουν κάποιον τρόπο για να εξισορροπηθεί η ατμόσφαιρα. Η συντομότερη μέθοδος είναι να τον κάνουν να αισθανθεί καλύτερα λύνοντας οι ίδιοι τα προβλήματά του.

Αν συναναστραφείτε μαζί του για πολύ καιρό θα αρχίσετε να βασανίζεστε κι εσείς και είναι πολύ πιθανό να ξεχάσετε ακόμα και τις δικές σας ανάγκες ανεξαρτήτως από το γεγονός ότι έχετε ακριβώς το ίδιο δικαίωμα να ικανοποιήσετε και τις δικές σας ανάγκες.

8. Δεν αναλαμβάνει ποτέ την ευθύνη

Το άτομο που χειραγωγεί τους άλλους συναισθηματικά δεν νιώθει καμία ανάγκη να λογοδοτήσει για οτιδήποτε. Δεν φέρει καμία ευθύνη για τον εαυτό του ή τη συμπεριφορά του – το πρόβλημα βρίσκεται πάντα σε αυτά που όλοι οι άλλοι «του έχουν κάνει». Ένας από τους ευκολότερους τρόπους για να εντοπίσετε ανθρώπους με τέτοια νοοτροπία είναι ότι συνήθως επιχειρούν να δημιουργήσουν οικειότητα με τους άλλους πολύ γρήγορα αποκαλύπτοντας ιδιαίτερα προσωπικές πληροφορίες με σκοπό να τους κάνουν να νιώσουν συμπόνια. Αρχικά μπορεί να θεωρήσετε ότι πρόκειται για ένα πολύ ευαίσθητο άτομο, συναισθηματικά ανοιχτό και ευάλωτο.

Τα περισσότερα από αυτά που διαβάσατε παραπάνω, συμβαίνουν ασυνείδητα και καθοδηγούνται από περίπλοκους μηχανισμούς. Ο συναισθηματικός εκβιαστής δεν είναι ένας “κακός” άνθρωπος. Είναι ένας άνθρωπος που οδηγήθηκε να πιστεύει ότι αυτός είναι ο καλύτερος τρόπος επιβίωσης στην οικογένεια ή στην κοινωνία στην οποία μεγάλωσε.

Εάν φροντίσετε να ζείτε με επίγνωση και με αυτογνωσία, τότε θα εμβαθύνετε στις αιτίες που προκαλούν αυτές τις συμπεριφορές σε εσάς, στον σύντροφό σας, στους γονείς σας ή σε οποιονδήποτε άλλον και θα μπορέσετε να τις θεραπεύσετε. Γιατί στο τέλος, όλοι επιζητούμε το ίδιο πράγμα με διαφορετικούς τρόπους: Την αποδοχή και την αγάπη, πρωτίστως από τον εαυτό μας και έπειτα από τους άλλους. 

Πηγή