Έχω αφιερώσει ένα μεγάλο μέρος της επαγγελματικής μου ζωής στη μελέτη γνωστικών προβλημάτων της κατάθλιψης και του άγχους και, πιο πρόσφατα, των διαταραχών πανικού. Μέσα σε αρκετά χρόνια είχα την ευκαιρία να θεραπεύσω μία μεγάλη μερίδα ανθρώπων με προβληματικούς γάμους και αρκετούς που ζούσαν μαζί χωρίς να είναι παντρεμένοι.

Σε πολλές περιπτώσεις, αυτές οι κλονισμένες σχέσεις οδήγησαν τον έναν από τους δύο συντρόφους σε άγχος και κατάθλιψη. Σε κάποιες άλλες περιπτώσεις, η κατάθλιψη και το άγχος επιδείνωσαν τις ήδη υπάρχουσες δυσκολίες της σχέσης.

Στρέφοντας την προσοχή μου στα προβλήματα μεταξύ των συντρόφων, ανακάλυψα πως αυτοί παρουσίαζαν τις ίδιες διαταραχές στον τρόπο σκέψης – γνωστικές διαστρεβλώσεις – με τους καταθλιπτικούς και αγχώδεις ασθενείς μου. Αν και δεν ήταν τόσο καταθλιπτικοί ή αγχώδεις ώστε να χρειάζονται θεραπεία συγκεκριμένα γι’ αυτές τις καταστάσεις, ήταν δυστυχισμένοι, νευρικοί και θυμωμένοι. Και, όπως έκαναν και οι ασθενείς μου, είχαν την τάση να προσηλώνονται στα αρνητικά στοιχεία του γάμου τους και να αδιαφορούν ή να κλείνουν τα μάτια τους στα θετικά.

Οι νιόπαντροι, μέσα στην ανάγκη τους για αγάπη και ρομαντισμό, δε θέλουν τίποτα παραπάνω από έναν επιτυχημένο γάμο. Συχνά πιστεύουν, τουλάχιστον στην αρχή, πως η σχέση τους είναι «διαφορετική» και πως η βαθιά αγάπη και η αισιοδοξία τους θα τη διατηρήσουν αρμονική. Κάποια στιγμή όμως, πολλοί σύζυγοι διαπιστώνουν πως δεν είναι προετοιμασμένοι ν’ αντιμετωπίσουν τα προβλήματα και τις συγκρούσεις του γάμου τους. Συνειδητοποιούν σιγά σιγά μία υποβόσκουσα δυσαρέσκεια, απογοήτευση και υπερένταση – συχνά χωρίς να γνωρίζουν σε ποιο βαθμό ακριβώς έγκειται το πρόβλημα.

Καθώς η σχέση βουλιάζει μέσα σε μία ατμόσφαιρα διαψεύσεων, φτωχής επικοινωνίας και παρεξηγήσεων, το ζευγάρι μπορεί ν’ αρχίσει να πιστεύει πως ο γάμος τους ήταν ένα λάθος. Σε καμιά περίπτωση η «κραυγή βοήθειας» δεν είναι τόσο δυνατή, όσο στους πελάτες μου εκείνους που βλέπουν τον κάποτε ευτυχισμένο γάμο τους να καταρρέει. Ακόμη και τα ζευγάρια που είναι παντρεμένα για τριάντα ή σαράντα χρόνια μπορεί να νιώθουν την ανάγκη να λύσουν τη σχέση τους, την οποία τώρα θεωρούν ως μία ατελείωτη πορεία λαθών και βασάνων.

Το γεγονός της διάλυσης τόσων πολλών γάμων δημιουργεί κατά κάποιον τρόπο ερωτηματικά. Σκεφτείτε όλες εκείνες τις δυνάμεις που θα περιμένατε να κρατούν κοντά τον ένα σύζυγο στον άλλο. Το να μπορεί ν’ αγαπά και ν’ αγαπιέται κανείς είναι οπωσδήποτε από τις πιο πλούσιες εμπειρίες που μπορεί να βιώσει ένας άνθρωπος. Σ’ αυτά προσθέστε και τα άλλα απορρέοντα αγαθά μίας σχέσης: οικειότητα, συντροφικότητα, αποδοχή και υποστήριξη – για να αναφέρουμε μόνο λίγα. Όταν νιώθετε θλίψη, έχετε κάποιον να σας παρηγορήσει, να σας ενθαρρύνει όταν είστε απογοητευμένοι και να μοιραστεί τη χαρά σας στις ευχάριστες στιγμές σας. Και, επιπλέον, απολαμβάνετε την εμπειρία της σεξουαλικής ικανοποίησης, που η φύση προσφέρει ως κίνητρο σε κάθε σύζυγο. Και, βέβαια, δεν μπορείτε να υποτιμήσετε τη χαρά της απόκτησης παιδιών και της δημιουργίας μίας οικογένειας.

Οι ελπίδες και οι παροτρύνσεις των γονιών και άλλων συγγενών, καθώς και οι προσδοκίες της κοινότητας στην οποία θα ζήσετε, αποτελούν τις εξωτερικές πιέσεις. Με όλες αυτές τις συνεκτικές δυνάμεις που δρουν για την ενδυνάμωση μίας σχέσης, τι είναι δυνατόν να πάει στραβά; Γιατί άραγε η αγάπη, ανεξάρτητα απ’ όλα τα άλλα κίνητρα, δεν είναι από μόνη της αρκετή για να κρατήσει δυο συντρόφους μαζί;

Δυστυχώς, υπάρχουν κάποιες φυγόκεντρες δυνάμεις που τίθενται σε λειτουργία και οι οποίες μπορούν να ταράξουν μια σχέση: αποθαρρυντικές διαψεύσεις, ακραίες παρερμηνείες και αδύναμη επικοινωνία. Η αγάπη από μόνη της σπάνια έχει το σθένος ν’ αντισταθεί σ’ αυτές τις διαιρετικές δυνάμεις και τα υποπροϊόντα τους, την οργή και τη δυσαρέσκεια. Κάποια άλλα συστατικά μιας καλής σχέσης είναι απαραίτητα για τη σταθεροποίηση της αγάπης παρά για τον κλονισμό της.

Τα εξειδανικευμένα μοντέλα γάμου που προβάλλονται από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης δεν προετοιμάζουν τα ζευγάρια να αντεπεξέλθουν στις απογοητεύσεις, στις εντάσεις και στις συγκρούσεις που τυχόν θα συναντήσουν. Καθώς οι παρεξηγήσεις και οι συγκρούσεις συνδυάζονται για να προκαλέσουν θυμό ή δυσανασχέτηση, ο σύζυγος εκείνος που προηγουμένως ήταν εραστής, σύμμαχος και σύντροφος θεωρείται τώρα ανταγωνιστής.

Τι χρειάζεται για τη διατήρηση μίας σχέσης

Αν και η αγάπη είναι μία πανίσχυρη δύναμη που βοηθά τους συζύγους να αλληλοϋποστηρίζονται, να κάνει ο ένας τον άλλο χαρούμενο και να δημιουργούν οικογένεια, δε συνιστά από μόνη της την ουσία της σχέσης, μια ουσία που σχετίζεται με τα προσωπικά χαρακτηριστικά και τις αξίες που είναι καθοριστικά για τη στήριξη και την περαιτέρω ανάπτυξή της. Συγκεκριμένα προσωπικά χαρακτηριστικά είναι ιδιαίτερα σημαντικά για τη θεμελίωση μιας ευτυχισμένης σχέσης: αφοσίωση, ευαισθησία, γενναιοδωρία, ενδιαφέρον, πίστη, υπευθυνότητα, εμπιστοσύνη. Οι σύντροφοι πρέπει να συνεργάζονται, να συμβιβάζονται και να δρουν βάσει κοινών αποφάσεων. Πρέπει να είναι ελαστικοί, δεκτικοί και να μπορούν να συγχωρούν. Πρέπει να είναι σε θέση να ανέχονται τα ελαττώματα, τα λάθη και τις ιδιαιτερότητες ο ένας του άλλου. Καθώς οι «αρετές» αυτές καλλιεργούνται με το χρόνο, ο γάμος εξελίσσεται και ωριμάζει.

Τα ζευγάρια συχνά έχουν την ικανότητα να διαπραγματεύονται με ανθρώπους εκτός της σχέσης τους, αλλά πολύ λίγοι είναι εκείνοι που δημιουργούν μία σχέση διαθέτοντας τη βασική κατανόηση ή τις τεχνικές δεξιότητες που θα την κάνουν να ευδοκιμήσει. Τους λείπει συχνά η γνώση για το πώς πρέπει να πάρουν κοινές αποφάσεις ή να αποκρυπτογραφήσουν τις προθέσεις των συζύγων τους. Όταν στάζει μία βρύση στο σπίτι, έχουν τα εργαλεία για να σταματήσουν τη διαρροή. Όταν όμως η αγάπη αρχίσει να αιμορραγεί, δεν έχουν ιδέα για το πώς να επουλώσουν την πληγή.

Ο γάμος, ή ακόμη και η συμβίωση, διαφέρει από άλλες σχέσεις στη ζωή. Όταν δύο σύντροφοι του ίδιου είτε διαφορετικού φύλου ζουν μαζί, αφοσιωμένοι σε μία μακροχρόνια σχέση, αναπτύσσουν ορισμένες προσδοκίες ο ένας για τον άλλο. Η ένταση της σχέσης ενεργοποιεί ορισμένες χρόνιες, λανθάνουσες επιθυμίες για μία άνευ όρων αγάπη, πίστη και υποστήριξη. Και οι σύζυγοι, είτε με τη ρητή τους έκφραση, όπως με τους γαμήλιους όρκους, είτε με μία έμμεση δήλωση μέσω των πράξεών τους, αναλαμβάνουν την υποχρέωση να ικανοποιήσουν αυτές τις βαθιά ριζωμένες ανάγκες. Όλες οι πράξεις τους είναι επενδυμένες με σημασίες που πηγάζουν από αυτές τις επιθυμίες και προσδοκίες.

Εξαιτίας της σφοδρότητας των συναισθημάτων και των προσδοκιών, της βαθιάς εξάρτησης και των καθοριστικών- συχνά αυθαίρετων – συμβολικών μηνυμάτων που αποδίδει ο ένας στις πράξεις του άλλου, οι σύζυγοι είναι επιρρεπείς στο να παρερμηνεύσουν ο ένας τη συμπεριφορά του άλλου. Με την εμφάνιση των συγκρούσεων, συχνά συνέπεια της πενιχρής επικοινωνίας, οι σύντροφοι έχουν την τάση να αλληλοκατηγορούνται παρά να αντιμετωπίζουν τη σύγκρουση σαν ένα πρόβλημα που είναι δυνατόν να επιλυθεί. Καθώς προκύπτουν δυσκολίες, ενώ συγχρόνως αυξάνονται οι έχθρες και οι παρεξηγήσεις, οι σύζυγοι παραβλέπουν τα θετικά στοιχεία που εκδηλώνει και αντιπροσωπεύει ο / η σύντροφός τους: ότι είναι κάποιος που τους υποστηρίζει, εμπλουτίζει τις εμπειρίες τους και μοιράζεται τη χαρά της δημιουργίας μιας οικογένειας. Τέλος, μπορεί να αμφισβητήσουν την ίδια τη σχέση και, έτσι, να αποκλείσουν τη δυνατότητα να ξεκαθαρίσουν τα πολύπλοκα, επίμαχα σημεία που διαστρεβλώνουν την κατανόησή τους.

Τα πλέον συνηθισμένα προβλήματα σε ένα γάμο ή μία μακροχρόνια σχέση

Επιγραμματικά, τα πιο συνηθισμένα προβλήματα που απαντώνται σε ένα γάμο είναι:

(1) Η δύναμη του αρνητικού τρόπου σκέψης: Όταν οι αρνητικές αντιλήψεις καταλήγουν να επισκιάσουν τις θετικές πλευρές του γάμου.

(2) Η στροφή από την εξιδανίκευση στην απομυθοποίηση: όταν η εικόνα του συντρόφου αλλάζει από καλή σε κακή.

(3) Σύγκρουση διαφορετικών αντιλήψεων: Όταν οι σύντροφοι βλέπουν το ίδιο ακριβώς γεγονός αλλά και ο ένας τον άλλον με εντελώς διαφορετικό τρόπο.

(4) Επιβολή αυστηρών προσδοκιών και κανόνων: Ο καθορισμός συγκεκριμένων στάνταρ οδηγεί στο θυμό και στην απογοήτευση.

(5) Στασιμότητα στην επικοινωνία: Οι σύντροφοι δεν καταφέρνουν να ακούσουν αυτά που λέγονται και συχνά ακούνε πράγματα που δεν λέγονται.

(6) Συγκρούσεις για τη λήψη σημαντικών αποφάσεων και καταστροφή της σχέσης: Όταν οι προσωπικές προκαταλήψεις και η ανικανότητα επικοινωνίας διακόπτουν την ομαλή λειτουργία της σκέψης.

(7) Ο ρόλος των «αυτόματων σκέψεων» που προηγούνται του θυμού και της αυτοηττώμενης συμπεριφοράς: Ο αρνητικός τρόπος σκέψης οδηγεί στην πρόκληση και στην οργή.

(8) Διαταραχές της σκέψης και προκαταλήψεις που αποτελούν την ουσία του προβλήματος: Ο ρόλος των γνωστικών διαστρεβλώσεων στη συμπεριφορά των συντρόφων.

(9) Εχθρότητα, που καταλήγει στο να απομακρύνει τους συντρόφους.

Έχοντας κατά νου αυτά τα συνήθη προβλήματα που εμφανίζονται σε ένα γάμο ή μία μακροχρόνια σχέση συμβίωσης, θα είναι χρήσιμο να γνωρίζετε και τους στόχους σας στο γάμο, αλλά και το πώς θα μπορέσετε να τους πραγματοποιήσετε με τον καλύτερο τρόπο. Ως οδηγό, περιγράφω ποιους θεωρώ στόχους για έναν ιδανικό γάμο.

– Αγωνιστείτε για μία σταθερή θεμελίωση πίστης, αφοσίωσης, σεβασμού και ασφάλειας.

– Καλλιεργείστε τη στοργική, ευχάριστη πλευρά της σχέσης σας: ευαισθησία, ενδιαφέρον, κατανόηση και εκφράσεις τρυφερότητας και αγάπης.

– Δυναμώστε τη σχέση. Αναπτύξτε ένα αίσθημα συνεργασίας, αφοσίωσης και συμβιβασμού.

Οι βασικές αρχές πάνω στις οποίες στηρίζονται όλα τα παραπάνω είναι οι εξής:

– Τα ζευγάρια μπορούν να ξεπεράσουν τις δυσκολίες, αν πρώτα απ’ όλα αναγνωρίσουν ότι ένα μεγάλο μέρος της απογοήτευσης, της δυσαρέσκειας και του θυμού τους πηγάζει όχι από βασικές διαφορές αλλά από ατυχείς παρεξηγήσεις που οφείλονται σε ένα διαστρεβλωμένο τρόπο επικοινωνίας και σε προκατειλημμένες ερμηνείες που δίνει ο ένας για τη συμπεριφορά του άλλου.

– Οι παρεξηγήσεις αποτελούν συχνά μία ενεργή διαδικασία που λειτουργεί όταν ο ένας σύντροφος αναπτύσσει μία διαστρεβλωμένη αντίληψη για τον άλλο. Αυτή η διαστρέβλωση κάνει τον ένα σύζυγο να παρερμηνεύει αυτά που λέει ή κάνει ο άλλος και να του αποδίδει ανεπιθύμητα κίνητρα.

– Ο κάθε σύντροφος πρέπει να αναλάβει πλήρη ευθύνη για τη βελτίωση της σχέσης. Είναι ανάγκη να συνειδητοποιήσετε πως όντως έχετε επιλογές: μπορείτε να επιλέξτε όσες γνώσεις και ικανότητες διαθέτετε για τη δημιουργία μίας καλής σχέσης.

Προσαρμογή από το βιβλίο του Aaron Beck, Δεν αρκεί μόνο η αγάπη (εκδ. Πατάκη)

Ο Aaron Temkin Beck (γεννημένος 18 Ιουλίου, 1921) είναι Αμερικανός ψυχίατρος και ομότιμος καθηγητής στο Τμήμα Ψυχιατρικής του Πανεπιστημίου της Πενσυλβάνια. Θεωρείται ως ο πατέρας της γνωστικής θεραπείας, και οι πρωτοποριακές θεωρίες του που χρησιμοποιούνται ευρέως για τη θεραπεία της κλινικής κατάθλιψης.