H πρώτη σχέση που συνάπτουμε από τη στιγμή της γέννησής μας είναι με τη μητέρα μας. Σε αυτόν τον ισχυρό δεσμό οφείλουμε πολλά από τα πιο ωραία χαρακτηριστικά μας, αλλά και πολλά από τα ελαττώματά μας. Ακόμη και η πιο προσεκτική και τρυφερή μητέρα «κληροδοτεί» τους προβληματισμούς και τις αδυναμίες της στην κόρη της, επισημαίνουν οι ειδικοί. Πρόκειται για βαριές «αποσκευές» που αν δεν τις αποτινάξουμε εγκαίρως, υπάρχει ο κίνδυνος να φορτώσουμε με αυτές το δικό μας παιδί. Άραγε μπορούμε να απαλλαγούμε από το βαρύ μητρικό φορτίο; Να ξεφύγουμε από τον αρνητικό τρόπο σκέψης και τις εσφαλμένες συμπεριφορές που μας κληροδότησε η μητέρα μας; Ναι, απαντούν οι ψυχολόγοι, αλλά πρώτα πρέπει να αναγνωρίσουμε ποιες είναι αυτές οι βαριές «αποσκευές».

«Φορτίο» 1: Αυτοεκτίµηση στο ναδίρ
«Οι γονείς αποτελούν ένα είδος καθρέφτη για το παιδί», εξηγεί η ψυχολόγος κ. Αγγελική Μενεδιάτου και συνεχίζει: «Αν το παιδί αισθάνεται ότι οι γονείς του το αγαπούν και το περιβάλλουν με σεβασμό και εμπιστοσύνη, τότε μπορεί να σκεφτεί για τον εαυτό του ότι είναι άξιο σεβασμού και εκτίμησης. Έτσι χτίζεται και η αυτοεκτίμησή του». Αυτό ισχύει και για τους δύο γονείς, αλλά βαραίνει περισσότερο τους ώμους της μητέρας, αν αποδεχθούμε ότι η πρώτη και σπουδαιότερη σχέση που συνάπτει ένας άνθρωπος από την ώρα που γεννιέται είναι με τη μητέρα του.

Επομένως, αν το παιδί βλέπει θολό το είδωλό του στον «καθρέφτη» της μητέρας, τότε μπορεί να επηρεαστεί η αυτοεκτίμησή του. Αυτό συχνά συμβαίνει όταν η συμπεριφορά της μητέρας δεν ταυτίζεται με όσα εκείνη λέει, με αποτέλεσμα να δημιουργείται μια μεγάλη αντίθεση ανάμεσα στο λεκτικό μήνυμα και εκείνο που εκπέμπεται από το φέρσιμό της. Ειδικότερα, σε ό,τι αφορά τη σχέση μητέρας-κόρης, οι ειδικοί επισημαίνουν ότι ένας ακόμη παράγοντας που χτίζει την αυτοποπεποίθηση της κόρης περνάει μέσα από την ταύτισή της με τη μητέρα, η οποία αποτελεί το θηλυκό πρότυπό της. Επομένως, εάν η μητέρα έχει χαμηλή αυτοεκτίμηση μπορεί να επηρεάσει μέσω της ταύτισης και της μίμησης προτύπου την αυτοεκτίμηση της κόρης.

Πώς μπορούμε να απαλλαγούμε από αυτό το βαρύ φορτίο; «Μια διαδικασία που βοηθά είναι η προσπάθεια να γνωρίσουμε τη μητέρα μας γι’ αυτό που είναι πραγματικά», επισημαίνει η κ. Μενεδιάτου. «Η μητέρα μας είναι και αυτή μια γυναίκα που έχει διαμορφωθεί από τις εμπειρίες που είχε ως κόρη. Ας την απαλλάξουμε από το φορτίο της μάνας και ας αναγνωρίσουμε τον άνθρωπο πίσω από αυτόν τον ρόλο. Με αυτόν τον τρόπο απομυθοποιούμε και αποδυναμώνουμε την επιρροή της επάνω μας», προσθέτει. Φυσικά αυτό το ταξίδι αυτογνωσίας δεν είναι εύκολο. Ενδεχομένως να χρειαστούμε τη βοήθεια ενός ειδικού για να δούμε με τη δική μας ματιά τη ζωή μας και όχι μέσα από τον μητρικό φακό. Σε κάθε περίπτωση, όμως, για να κατορθώσουμε να τραβήξουμε αυτήν τη διαχωριστική γραμμή στη σχέση των δύο γυναικών, είναι σημαντικό να «απαλλάξουμε» τη μητέρα μας από ευθύνες που τελικά δεν της ανήκουν και με τη σειρά μας να αναλάβουμε τις δικές μας ευθύνες για τις επιλογές μας.

«Φορτίο» 2: Λάθος σύντροφοι
Η σχέση που έχει η μητέρα με τον σύντροφό της αποτελεί ένα μοτίβο που αποτυπώνεται σαν βίωμα στη συνείδηση της κόρης και είναι πιθανό να το αναπαραγάγει η ίδια στις σχέσεις της. Η επιρροή της μητέρας, δηλαδή, είναι ισχυρότατη όσον αφορά τον τρόπο με τον οποίο θα σχετιστεί η κόρη με τους μελλοντικούς της συντρόφους, το κατά πόσο θα αποδεχθεί έναν άνδρα με επιθετική συμπεριφορά, αν θα είναι σε θέση να επικοινωνεί εποικοδομητικά με τον σύντροφό της, αν θα τηρεί παθητική στάση στη σχέση της, ακόμη και αν θα τείνει να επιλέγει συντρόφους που την εγκαταλείπουν.

Πώς μπορούμε να αλλάξουμε το μοτίβο των σχέσεών μας εφόσον αυτές μας οδηγούν διαρκώς σε απογοητεύσεις; Καταρχήν είναι σημαντικό να κατανοήσουμε ότι για τις επιλογές μας ευθυνόμαστε εμείς και όχι οι γονείς μας. «Όσο είμαστε παιδιά δεν ευθυνόμαστε γι’ αυτό που μας συμβαίνει, επειδή δεν έχουμε τρόπο αντίδρασης ή απαλλαγής από κάποια πράγματα», εξηγεί η κ. Μενεδιάτου και συνεχίζει: «Όταν όμως ενηλικιωνόμαστε και ανεξαρτητοποιούμαστε, τόσο ψυχολογικά όσο και οικονομικά, ο μόνος τρόπος να βοηθήσουμε τον εαυτό μας είναι να αναλάβουμε την ευθύνη γι’ αυτό που μας συμβαίνει». Υπάρχει ένα όριο -διαφορετικό για τον καθένα- πέρα από το οποίο παύουμε πλέον να είμαστε παιδιά. Δεν μπορούμε να αλλάξουμε τα βιώματα που έχουμε αποκτήσει, αλλά είναι δυνατό να μεταβάλουμε την επίδραση που έχουν πάνω μας. Εάν για παράδειγμα μια σχέση δεν μας ικανοποιεί, μπορούμε να προτιμήσουμε την εργένικη ζωή ή να δοκιμάσουμε μια καινούργια σχέση. Έχουμε τη δύναμη να αλλάξουμε τη ζωή μας και το πρώτο βήμα για να το επιτύχουμε είναι να αναλάβουμε εμείς την ευθύνη για τις επιλογές μας.

«Φορτίο» 3: Υπερβολικοί φόβοι
Ο παράλογος φόβος για τα σκυλιά, τους κλειστούς χώρους, τα ύψη, τις πτήσεις… Οι φοβίες αποτελούν μαθημένες συμπεριφορές που σε μεγάλο βαθμό μάς «περνούν» οι γονείς μας. Εάν μια μητέρα λόγου χάρη έχει αναπτύξει φοβία απέναντι στα σκυλιά, είναι πολύ πιθανό και η κόρη της να μάθει να φοβάται τα σκυλιά, μιμούμενη τη συμπεριφορά της μητέρας. Μεγαλώνοντας με μια φοβική μητέρα, αυξάνονται οι πιθανότητες να μάθουμε να φοβόμαστε.

Το καλό είναι ότι με τον ίδιο μηχανισμό -της μάθησης- μπορούμε να ξεπεράσουμε τη φοβία. Η βοήθεια ενός ειδικού μπορεί να φανεί χρήσιμη σε αυτήν τη διαδικασία.

«Φορτίο» 4: Επικίνδυνη µελαγχολία
Είναι δυνατό η ροπή προς την κατάθλιψη να αποτελεί ένα βαρύ φορτίο για το οποίο ευθύνεται η μητέρα μας; Σύμφωνα με τους ειδικούς, αν και η επιρροή της μητέρας δεν αποτελεί τον καθοριστικό παράγοντα, εντούτοις φαίνεται ότι παίζει σημαντικό ρόλο. Η κατάθλιψη είναι μια διαταραχή που ούτως ή άλλως «προτιμά» τις γυναίκες σε μια αναλογία 2 προς 1. Επιπλέον, τα παιδιά που έχουν έναν καταθλιπτικό γονέα έχουν 3-6 φορές περισσότερες πιθανότητες να υποστούν τουλάχιστον ένα καταθλιπτικό επεισόδιο. Σύμφωνα με τους ψυχολόγους, έχει διαπιστωθεί ότι η μητρική κατάθλιψη αποτελεί έναν ισχυρό παράγοντα κινδύνου ψυχοπαθολογίας της κόρης, έκφανση του οποίου μπορεί να είναι η κατάθλιψη.

Πόσο εύκολο είναι να ξεπεράσουμε την κατάθλιψη; Σε ένα μικρό ποσοστό η κατάθλιψη μπορεί να περάσει μόνη της, ειδικότερα όταν πρόκειται για ένα επεισόδιο ήπιας σοβαρότητας. Είναι αρκετές οι φορές, όμως, που η κατάθλιψη επιμένει, οπότε η θεραπεία (ψυχοθεραπεία με ή χωρίς φαρμακευτική αγωγή ανάλογα με την περίπτωση) επιταχύνει την ίαση και προστατεύει τον ασθενή από το να μεταπέσει σε χρόνιες μορφές κατάθλιψης.

«Φορτίο» 5: Διαταραγµένη σχέση µε το φαγητό
Η επίδραση της μητέρας μας στη σχέση μας με το φαγητό είναι καταλυτική, γεγονός που αποδεικνύεται από το ότι σχεδόν σε όλες τις περιπτώσεις διατροφικών διαταραχών (βουλιμίας, ανορεξίας) υποκρύπτεται μια διαταραγμένη σχέση παιδιού και μητέρας. «Η επιρροή της μητέρας είναι σημαντική στην εξέλιξη των διατροφικών συνηθειών της κόρης. Συνήθως το πρόβλημα είναι ότι υπάρχουν συγκρουσιακές σχέσεις ή προβλήματα επικοινωνίας με τη μητέρα ή και τους δύο γονείς», τονίζει η κ. Μενεδιάτου.

Είναι πιθανό, δηλαδή, η κόρη ως παιδί και αργότερα ως ενήλικη γυναίκα να προσπαθεί να καλύψει το συναισθηματικό και επικοινωνιακό κενό με τη μητέρα της καταφεύγοντας στο φαγητό. Πολλές φορές πάλι οι γονείς εκφράζουν την αγάπη τους μέσω του φαγητού, κάτι που ωθεί τα παιδιά να συνδέσουν το φαγητό με τη στοργή.

Αν και δεν φτάνουν όλοι στα άκρα (στη βουλιμία ή την ανορεξία), πολλές γυναίκες έχουμε μια λιγότερο ή περισσότερο διαταραγμένη σχέση με το φαγητό που έως έναν βαθμό έχει διαμορφωθεί από τον τρόπο με τον οποίο η μητέρα μας λειτουργεί σε σχέση με το φαγητό, το βάρος της και την εικόνα του σώματός της. Εάν, λόγου χάρη, η μητέρα διαρκώς ανησυχεί για τη σιλουέτα της, το παιδί θα επηρεαστεί, και είναι πιθανό να οδηγηθεί και εκείνο σε έναν διαρκή έλεγχο του βάρους του και σε μια ενοχική σχέση με το φαγητό.

Οι ειδικοί επισημαίνουν ότι ποτέ δεν είναι αργά για να διαμορφώσουμε μια υγιή σχέση με το σώμα και το βάρος μας. Ένα κομμάτι κέικ ή μια σοκολάτα δεν χρειάζεται να μας προκαλούν ενοχές. Όσο περισσότερο ασχολούμαστε με το φαγητό, τόσο περισσότερο του επιτρέπουμε να ορίζει τη ζωή μας και εμπλεκόμαστε σε έναν φαύλο κύκλο ενοχών, πρόσληψης βάρους και απογοήτευσης.

Πολύτιμες αποσκευές
Πολλά από τα «εφόδια» που μας έδωσε η μητέρα μας είναι ανεκτίμητης αξίας και πρέπει να τα φυλάξουμε. Πρόκειται για τρόπους σκέψης και συμπεριφορές που μας βοηθούν στην πορεία της ζωής μας. Οι παρακάτω ηθοποιοί θα συμφωνήσουν. 

Anne Hathaway «Η μητέρα μου πάντα μου έλεγε ότι η τύχη είναι η στιγμή όπου η προετοιμασία συναντά την ευκαιρία και μου έχουν δοθεί εξαιρετικές ευκαιρίες να δουλέψω με κορυφαίους παραγωγούς πολύ νωρίς στην καριέρα μου.»

Jennifer Garner «Πάντα με εμπνέει η χαρά με την οποία η μητέρα μου ετοίμαζε το σπίτι, μαγείρευε ένα ωραίο γεύμα για εμάς και είχε πάντα κάτι έτοιμο για τους επισκέπτες. Όταν ήμουν μικρή, ήμουν ακατάστατη, και τώρα γελάω με τον εαυτό μου επειδή μου αρέσει όταν γυρνάω σπίτι να συμμαζεύω. Γίνομαι σαν τη μητέρα μου!» 

Felicity Huffman «Η μητέρα μου μού έδωσε το δώρο της χαράς και της ευχαρίστησης. Μου έδειξε πώς να απολαμβάνω κάθε στιγμή. Και ήταν πάντα ειλικρινής για το πόσο σκληρή είναι η μητρότητα. Τη θυμάμαι να λέει “είναι τόσο δύσκολο” χωρίς να νιώθει άσχημα που το έλεγε.»

Charlize Theron «Ελπίζω να είμαι έστω και κατά 10% η μητέρα που η δική μου ήταν για μένα. Με ενθάρρυνε να είμαι σίγουρη για τον εαυτό μου και να απολαμβάνω τη ζωή. Αυτό θέλω κι εγώ για το παιδί μου.»

Kate Beckinsale «Μετά τον θάνατο του πατέρα μου, η μητέρα μου ήταν εκείνη που έπρεπε να μας συντηρήσει. Έμαθα πολλά από εκείνη, από τον τρόπο με τον οποίο αντιμετώπισε τη συμφορά και με ανέθρεψε έτσι ώστε να μπορώ να ξεπερνάω τις δυσκολίες.»

ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΜΕΝΕΔΙΑΤΟΥ, ψυχολόγος, Μ.Α. Κλινικής Ψυχολογίας.