Ψυχολογία
Η ανθρώπινη δίψα για χάδια
Ο καθένας μας αισθάνεται την ανάγκη να τον αγγίζουν και να τον αναγνωρίζουν οι άλλοι. Ο καθένας μας έχει ανάγκη να κάνει κάτι το χρόνο του ανάμεσα στη ζωή και στο θάνατό του. Η δίψα των ανθρώπων για χάδια συχνά καθορίζει το τι κάνουν το χρόνο τους. Μπορεί π.χ. να περνούν λεπτά, ώρες ή ακόμα και μια ολόκληρη ζωή προσπαθώντας να εξασφαλίσουν το χαΐδεμα με διάφορους τρόπους, ακόμα και παίζοντας ψυχολογικά παιχνίδια.
Από την άλλη μπορούν να περάσουν λεπτά, ώρες ή και μια ολόκληρη ζωή προσπαθώντας ν’αποφύγουν τα χάδια αποσυρόμενοι. Οι ανάγκες αυτές είναι βιολογικές και ψυχολογικές και ο Μπέρνς τις ονομάζει «δίψες».
Η δίψα για άγγιγμα και αναγνώριση μπορεί να ικανοποιηθεί με τα χάδια, «μια πράξη που σημαίνει την αναγνώριση της παρουσίας του άλλου». Τα χάδια μπορούν να δοθούν με τη μορφή του πραγματικού σωματικού αγγίγματος ή με κάποια συμβολική μορφή αναγνώρισης, ένα βλέμμα, μια λέξη, μια χειρονομία ή οποιαδήποτε πράξη που λέει: «το ξέρω πως βρίσκεσαι εκεί».
φωτ.: Steve McCurry
Η δίψα για χάδια
Τα παιδιά ποτέ δεν αναπτύσσονται φυσιολογικά χωρίς το άγγιγμα των άλλων. Η ανάγκη αυτή συνήθως ικανοποιείται με τις καθημερινές στενές συναλλαγές, το άλλαγμα, το τάισμα, το πλύσιμο, το πουδράρισμα, το αγκάλιασμα και το χαΐδεμα που οι στοργικοί γονείς έχουν με τα μωρά τους. Το άγγιγμα κατά κάποιον τρόπο διεγείρει τον οργανισμό του παιδιού βοηθώντας την ψυχική και σωματική του ανάπτυξη. Τα παιδιά που μένουν παραμελημένα, αγνοούμενα ή που για κάποιο λόγο δεν δέχονται αρκετό άγγιγμα υποφέρουν από ψυχικό και σωματικό μαρασμό που μπορεί να φτάσει ως το θάνατο.
Καθώς μεγαλώνει το παιδί η αρχική πρωτόγονη δίψα για πραγματική σωματική επαφή μεταβάλλεται σε μια δίψα για αναγνώριση. Ένα χαμόγελο, ένα νεύμα, μία λέξη, ένα σμίξιμο των φρυδιών, μια χειρονομία αντικαθιστούν το άγγιγμα. Όπως το άγγιγμα όμως, έτσι και αυτές οι μορφές αναγνώρισης, θετικές ή αρνητικές, κεντρίζουν τον εγκέφαλο του δέκτη και χρησιμεύουν για να επιβεβαιώνουν στο παιδί ότι είναι εκεί ζωντανό. Τα αναγνωριστικά χάδια εμποδίζουν το νευρικό σύστημα του παιδιού να «μαζέψει».
Μερικοί άνθρωποι χρειάζονται πολλή αναγνώριση για να νιώσουν ασφαλείς. Τη δίψα αυτή μπορείς να τη νιώσεις έντονα παντού – στο σπίτι, στην τάξη ακόμα και στη δουλειά. Οποιοσδήποτε έρχεται σε επαφή με ανθρώπους βρίσκεται αντιμέτωπος με την ανθρώπινη ανάγκη για αναγνώριση. Πολύ συχνά οι αποτελεσματικοί ηγέτες είναι αυτοί που μπορούν ν’αγγίξουν και ν’αναγνωρίσουν σωστά τους άλλους.
Το θετικό χαΐδεμα
Η έλλειψη χαδιών πάντα έχει βλαβερή επίδραση πάνω στους ανθρώπους. Και ενώ και τα θετικά και τα αρνητικά χάδια μπορούν να διεγείρουν τη σωματική χημεία του βρέφους, χρειάζονται θετικά χάδια για να δημιουργήσουν υγιείς συγκινησιακά ανθρώπους. Τα θετικά χάδια κλιμακώνονται αξιολογικά από το φτωχό περιεχόμενο ενός «γειά σου» ως τη βαθύτερη επαφή της οικειότητας.
Μερικά χάδια είναι μόνο επιφανειακές επαφές. Πρόκειται για απλές συναλλαγές που μπορούν να θεωρηθούν σαν χάδια συντήρησης. Συνήθως δεν περιέχουν νόημα, αλλά τουλάχιστον προσφέρουν αναγνώριση, κρατούν ανοιχτή την επικοινωνία και συντηρούν την αίσθηση του ατόμου ότι είναι ζωντανό. Τα τελετουργικά του χαιρετισμού όπως είναι η υπόκλιση και η χειραψία αποτελούν οργανωμένους τρόπους να δίνει και να παίρνει κανείς χάδια τέτοιας φύσης.
Τα θετικά χάδια είναι συνήθως συναλλαγές άμεσες, εύστοχες και ανάλογες με την περίσταση. Όταν τα χάδια είναι θετικά ο άνθρωπος που τα δέχεται νιώθει καλός, ζωντανός, ζωηρός και σπουδαίος. Σ’ένα μεγαλύτερο βάθος τα χάδια δυναμώνουν την αίσθηση ευτυχίας του ατόμου, επιβεβαιώνουν τη νοημοσύνη του και είναι ευχάριστα. Δημιουργούν συναισθήματα καλής θέλησης. Εάν το χάιδεμα είναι ειλικρινές, εάν συμφωνεί με τα γεγονότα και δεν είναι φτιαχτό, τότε τρέφει το άτομο και τονώνει την τάση του να κερδίζει στη ζωή.
Ένας γονιός δίνει ένα θετικό χάδι όταν αγκαλιάζει ξαφνικά και αυθόρμητα το παιδί του λέγοντας: «Θεέ μου, πόσο σ’αγαπώ!». Ένας προϊστάμενος δίνει ένα θετικό χάδι απαντώντας με ευθύτητα στις ερωτήσεις του υπαλλήλου του. Ένας πωλητής δίνει ένα θετικό χάδι σ’έναν πελάτη λέγοντάς του ένα καλημέρα.
Τα θετικά χάδια εκφράζουν συχνά συναισθήματα συμπάθειας και εκτίμησης. Άλλες φορές είναι κομπλιμέντα. Τα θετικά χάδια μπορούν να δώσουν στους ανθρώπους πληροφορίες πάνω στις ικανότητές τους, να τους βοηθήσουν να καταλάβουν τις δυνατότητες και τα προσόντα τους.
Ένα παιδί δέχεται ένα θετικό χάδι όταν ένας γονιός, δάσκαλος ή φίλος το χαιρετά μ’ένα θερμό «γεια σου», χρησιμοποιεί το όνομά του (προφέροντάς το σωστά), κοιτάζει το παιδί στο πρόσωπο με προσοχή και ακούει με ενδιαφέρον χωρίς να καταδικάζει το τι έχει να πει το παιδί για τα προσωπικά συναισθήματα και τις σκέψεις του. Έτσι όλοι διατηρούν μια αίσθηση αξιοπρέπειας.
Το να ακούς κάποιον είναι ένα από τα σπουδαιότερα χάδια που μπορεί κανείς να δώσει σ’έναν άλλον. Για να ακούσεις κάποιον αποτελεσματικά πρέπει να συγκεντρώνεις όλη την προσοχή σου στον ομιλητή και αυτό είναι κάτι που μαθαίνεται.
Ένας άνθρωπος που ξέρει ότι έχει ακουστεί, φεύγει από μια συνάντηση ξέροντας πως τα συναισθήματα, οι ιδέες και οι απόψεις του έχουν πραγματικά συναντήσει κάποιο αυτί. Έτσι το άτομο αυτό δεν αισθάνεται πως «γύρισαν το κουμπί» στα λόγια του, αλλά ότι πήρε μια ενεργητική ανατροφοδότηση. Όταν ακούει κανείς ενεργητικά, δεν προσέχει μόνο τα λόγια που του λενε οι άλλοι, αλλά τους αντιγυρίζει το περιεχόμενο των λόγων τους μαζί με μια υπόθεση πάνω στα συναισθήματα που κρύβονται πίσω από τα λόγια ή τις πράξεις. Οι τελευταίες μέρες μεταβάλλονται βέβαια σε λόγια. Το σωστό άκουσμα δεν απαιτεί τη συμφωνία. Απαιτεί απλώς να καταλαβαίνουμε και να ξεκαθαρίζουμε τα συναισθήματα και τις απόψεις των άλλων.
Όταν μια γραμματέας αρχίζει να κάνει διάφορα λάθη στη γραφομηχανή, μουρμουρίζει ακατάληπτα λόγια και φέρεται απότομα στους επισκέπτες, ένας προϊστάμενος που ακούει πραγματικά θα τη ρωτήσει: «Απ’ό,τι είπες μόλις τώρα, φαίνεσαι εκνευρισμένη. Είναι αλήθεια;».
Στην παραπάνω περίπτωση έχει χρησιμοποιηθεί η Ενήλικη συναλλαγή επανατροφοδότησης. Χωρίς να καταδικάζει ούτε να επιδοκιμάζει, ο Ενήλικος ακούει και το περιεχόμενο και τα συναισθήματα που εκφράζει ο άλλος από την Παιδική κατάσταση του Εγώ του. Ο δέκτης δεν ξεκινά μια κουβέντα του «Εγώ», αλλά τονίζει το μήνυμα του «Εσύ». Η συναλλαγή αυτή είναι χρήσιμη, όταν μέσα σ’ένα άτομο έχουν ξεσηκωθεί έντονα συναισθήματα κι αυτό που χρειάζεται είναι να τον ακούσουν και όχι να του κάνουν μάθημα.
Ο καθένας μας χρειάζεται χάδια και όταν δεν παίρνουμε αρκετά θετικά χάδια, συχνά προκαλούμε τα αρνητικά. Τα παιδιά φέρονται με αναίδεια ή γίνονται άτακτα προκαλώντας τους γονείς τους να τα χαστουκίζουν, να τα μαλώνουν και να τα ταπεινώνουν. Οι σύζυγοι παραπονιούνται, παθαίνουν υπερκόπωση, αργούν το βράδυ, φλερτάρουνε, πίνουνε, καυγαδίζουνε ή προκαλούν με κάποιον άλλο τρόπο έναν καυγά. Το ίδιο ισχύει και για το περιβάλλον της εργασίας. Οι εργαζόμενοι αργούν, κάνουν λάθη, τραυματίζονται. Οι διάφορες μελέτες δείχνουν πως, όταν σε μια κατάσταση εργασίας λείπει το συναίσθημα, η απόδοση πέφτει και αυξάνονται οι συγκρούσεις. Φαίνεται λοιπόν πως τόσο για τα παιδιά, όσο και για τους ενήλικους η αρνητική προσοχή είναι προτιμότερη από την αδιαφορία.
Η υποτίμηση και το αρνητικό χαΐδεμα
Όταν ένας γονιός υποτιμάει τα συναισθήματα και τις ανάγκες του παιδιού, η υγιής ανάπτυξη εμποδίζεται. Η υποτίμηση μπορεί να σημαίνει, είτε έλλειψη προσοχής, είτε μια μορφή αρνητικής προσοχής που είναι οδυνηρή σωματικά και συγκινησιακά. Το παιδί που συναντά την αδιαφορία ή που δέχεται αρνητικά χάδια λαβαίνει το σήμα: «Δεν είσαι Ο.Κ.». Όταν αγνοούμε, κοροϊδεύουμε, ταπεινώνουμε, εξευτελίζουμε, κακομεταχειριζόμαστε ένα άτομο, όταν γελάμε μαζί του, του βγάζουμε παρατσούκλια και το γελοιοποιούμε, του φερόμαστε σα να ήταν ασήμαντο. Το υποτιμάμε. Η υποτίμηση έχει πάντα μια έννοια ταπείνωσης.
Πολλές μορφές υποτίμησης έχουν σχέση με τη λύση προβλημάτων. Μια υποτίμηση του άλλου συμβαίνει εάν δεν παίρνουμε στα σοβαρά το πρόβλημά του (π.χ μια μητέρα βλέπει τηλεόραση την ώρα που το μωρό της κλαίει), όταν αρνιόμαστε τη σημασία του προβλήματος (ένας προϊστάμενος λέει: «Τα παίρνεις όλα πολύ στα σοβαρά. Δεν είναι και τόσο σημαντικά»), όταν αρνιόμαστε τη λύση («Δε γίνεται τίποτα μ’ένα ξεροκέφαλο σύζυγο»), ή όταν κάποιος αρνείται την ίδια του την ικανότητα να λύσει ένα πρόβλημα («Δε φταίω εγώ αν είμαι κακότροπη. Έτσι γεννήθηκα»).
Όταν μια γυναίκα κάνει ένα συγκεκριμένο ερώτημα στον άντρα της λέγοντάς του: «Πότε θα γυρίσεις για φαγητό, αγάπη μου» κι εκείνος της απαντάει απότομα και αδιάφορα: «Θα με δεις πότε θα γυρίσω», τότε η γυναίκα υποβιβάζεται. Η αξία της μειώνεται από το δεύτερο μήνυμα που περιέχει η απάντηση: «Δεν είσαι σημαντική». Αυτή η ταξική συναλλαγή θα της δημιουργήσει σίγουρα στενοχώρια.
Η υποτίμηση είναι πάντοτε οδυνηρή. Όταν γίνεται ανάμεσα στους γονείς και τα παιδιά οδηγεί συχνά σε διαταραχές της προσωπικότητας και δημιουργεί χαμένους. Ανάμεσα στους μεγάλους οδηγεί σε κακές ανθρώπινες σχέσεις ή τροφοδοτεί καταστρεπτικά σενάρια «απόγνωσης».
Η αγνόηση είναι ένας φοβερός τρόπος υποτίμησης ενός μικρού παιδιού. Η περίπτωση του Έρλ είναι χαρακτηριστική. Όταν ήταν μικρός οι γονείς του σπάνια του μιλούσαν κατευθείαν. Μια μέρα, απελπισμένος που δεν μπορούσε να έρθει σε επαφή μαζί τους, άνοιξε μια τρύπα στον τοίχο με το μπαστούνι του μπέηζμπολ και περίμενε την αντίδρασή τους. Καμία απάντηση δεν ήρθε, οι γονείς του αγνόησαν την πράξη του. Την άλλη μέρα κρυφάκουσε τη μητέρα του να λέει: «Ο Έρλ πρέπει να έπεσε πάνω στον τοίχο. Έχει τρυπήσει». Οι απανωτές εμπειρίες αγνόησης υποτίμησαν τόσο πολύ το παιδί που απέκτησε σοβαρές διαταραχές στην ψυχική του υγεία.
Οι συνέπειες που μπορεί να έχει η ανεπαρκής επαφή μεταβιβάζονται και στην ενήλικη ζωή.
Οι γονείς αγνοούν τα παιδιά τους ή παραλείπουν να τα χαϊδεύουν για πολλούς λόγους. Πολύ συχνά και από τη δική τους παιδική ηλικία έλειψαν τα χάδια και έμαθαν να «κρατούν τις αποστάσεις τους».
Άλλοι γονείς νιώθοντας πόσο έντονος είναι ο θυμός τους προσπαθούν να «κρατήσουν μακριά τα χέρια τους» για να «μην σπάσουν το κεφάλι» του παιδιού. Όπως έλεγε ένας πατέρας «αν την άγγιζα φοβάμαι πως θα τη σκότωνα. Μια φορά που ο πατέρας μου ήταν έξω φρενών πέταξε την αδερφή μου από το παράθυρο, το κεφάλι της έσπασε και δεν έγινε ποτέ καλά». Άλλοι γονείς πάλι αγνοούν τα παιδιά τους, γιατί τους κρατούν κακία για την ύπαρξή τους και τις ευθύνες που τη συνοδεύουν.
Το να αγνοείς και να απομονώνεις τους ανθρώπους είναι πολύ γνωστές μορφές τιμωρίας ακόμη και για τους ενήλικους. Τέτοιες τιμωρίες στερούνε τα άτομα ακόμα και από τα πιο ελάχιστα χάδια και οδηγούνε σε διανοητική, συγκινησιακή και σωματική φθορά. Ωστόσο αν μια υπάλληλος ονομάζει έναν πελάτη «αγάπη μου» κατά πάσα πιθανότητα τον υποτιμάει αφήνοντας να εννοηθεί ότι είναι κορόιδο. Η ψεύτικη κολακεία και τα ψεύτικα κομπλιμέντα, όταν λέγονται κάτω από το κάλυμμα της ειλικρίνειας μπορεί να είναι και αυτά μορφές υποτίμησης. «Αυτό το χτένισμα είναι θαύμα», λέει ένας φίλος, ενώ το χτένισμα είναι αποτυχημένο.
Άλλες μορφές υποτίμησης μπορεί να είναι τα πειραχτικά λόγια και οι χειρονομίες. Ο σύζυγός που λέει: «Δεν είναι περίεργο που βρίσκει η εξάτμιση, αφού κάθεσαι εσύ στο πίσω κάθισμα», πολύ πιθανόν εκφράζει αληθινά εχθρικά συναισθήματα προς τη γυναίκα του επειδή είναι παχιά. Οι ενήλικοι μαθαίνουν να λένε ένα ξεκάθαρο «Παράτα με», όταν το πείραγμά τους πονάει πραγματικά, αλλά τα παιδιά δεν τα καταφέρνουν τόσο καλά.
«Οι γονείς γελιόνται όταν νομίζουν πως στα παιδιά αρέσει το πείραγμα. Στην πραγματικότητα συμβιβάζονται όπως μπορούνε μ’αυτό για να ικανοποιήσουν την ανάγκη του γονιού να εκφράσει την εχθρότητά του. Όταν τα παιδιά ανέχονται τα πειράγματα «χωρίς να θυμώνουν» στην πραγματικότητα διψάνε για την προσοχή των γονιών τους. Δέχονται το πείραγμα και τις άλλες εχθρότητες σαν υποκατάστατα της ανθρώπινης αναγνώρισης. Είναι καλύτερα να σε πειράζουν παρά να σε αγνοούν.»
Ο ξυλοδαρμός των παιδιών είναι μια ακραία μορφή υποτίμησης την οποία εφαρμόζουν συνήθως γονείς που και αυτοί πέρασαν από παρόμοια εμπειρία. Η αλυσίδα του ξυλοδαρμού μπορεί να συνεχίσει σε πολλές γενιές μέχρι να αναπτυχθούν πιο κατάλληλα σχήματα γονεϊκής συμπεριφοράς.
Η γονεϊκή βία προς τα παιδιά παίρνει διάφορες μορφές. Ένας πατέρας που χρησιμοποιούσε τον πόνο, σαν τεχνική πειθαρχίας, έκαψε το δάχτυλο του παιδιού του μ’ένα σπίρτο ισχυριζόμενος πως του μάθαινε να προσέχει τη φωτιά. Ένας άλλος πατέρας μαστίγωσε το γιο του και τον έδεσε στο κρεβάτι, επειδή είχε κλέψει μια δραχμή από το μπουφέ.
Οι γονείς που δέρνουν τα παιδιά τους χρειάζονται ιατρική θεραπεία και συχνά την επιζητούν. Οι περισσότεροι από αυτούς έχουν μια ανεπαρκή Γονεϊκή κατάσταση του εγώ και ένα πληγωμένο εσωτερικά Παιδί. Με την ενεργοποίηση και την πληροφόρηση των Ενήλικων καταστάσεων του εγώ τους μπορούμε να δείξουμε στους γονείς τι θα πρέπει ρεαλιστικά να περιμένουν από ένα παιδί και πώς να μεταβάλλουν τη δική τους βίαιη συμπεριφορά.
Η υποτίμηση στο χώρο της καθημερινής εργασίας είναι συνήθως πιο λεπτή από τη σωματική βία. Παίρνει τη μορφή της σταυρωτής, της υστερόβουλης συναλλαγής μέσα σ’ένα παιχνίδι έλξης, απώθησης και ταπείνωσης.
Μερικοί από τους τρόπους υποτίμησης στη δουλειά μοιάζουν με τα «ζαχαρωτά» που δίνουν οι γονείς στα παιδιά για να τα ξεφορτωθούν. Ο Μπερν γράφει:
«Οι υποστηρικτικές γονεϊκές δηλώσεις (γνωστές στην καθομιλουμένη σαν «ζαχαρωτά» ή «καραμέλες») είναι μια μορφή αφ’υψηλού συγκατάβασης και από την άποψη της συναλλαγής είναι τρόποι ξεφορτώματος. Λειτουργικά μπορούν να μεταφραστούν ως εξής: 1) «Χαίρομαι που έχω την ευκαιρία να σου κάνω το μεγάλο, έτσι αισθάνομαι σημαντικός» ή 2) «Μη με σκοτίζεις με τα βάσανά σου, πάρε αυτό το γλυκό και σώπαινε για να μπορώ να σου πω τα δικά μου».
Κάποιος μπορεί να πετάξει ένα ζαχαρωτό σ’έναν άλλο με τη φράση: «Αυτό που σου συνέβη είναι τρομερό, κάτσε όμως ν’ακούσεις αυτό που μου συνέβη εμένα, που είναι ακόμα χειρότερο!». Ή «Νομίζεις πως έχεις βάσανα, κάτσε ν’ακούσεις τα δικά μου, εκεί θα καταλάβεις!».
Ο τρόπος με τον οποίο οι άνθρωποι έχουν ζήσει την επαφή και τα χάδια συνήθως επηρεάζει το γενικότερο σχήμα των χαδιών τους στην Ενήλικη ζωή. Όσοι έχουν γνωρίσει τη βία και την περιφρόνηση συνήθως αποφεύγουν την επαφή. Εκείνοι που γνώρισαν υπερβολική στοργή μπορεί στη συνέχεια να έχουν μια αχόρταγη ανάγκη για σωματική επαφή, τέτοιοι χαρακτήρες γίνονται απαιτητικοί σύζυγοι που θα νιώθουν παραμελημένοι, αν δεν δέχονται πολλές σωματικές επαφές. Πολλοί άνθρωποι αναπτύσσουν περίεργα σχήματα αγγίγματος.
πίνακας από lindamanding.com
Η δίψα για οργανωμένο χρόνο
Ο καθένας μας αισθάνεται την ανάγκη να τον αγγίζουν και να τον αναγνωρίζουν οι άλλοι. Ο καθένας μας έχει την ανάγκη να κάνει κάτι το χρόνο του ανάμεσα στη ζωή και στο θάνατό του. Η δίψα των ανθρώπων για χάδια συχνά καθορίζει το τι κάνουν το χρόνο τους. Μπορεί παραδείγματος χάρη να περνούν λεπτά, ώρες ή ακόμα και μια ολόκληρη ζωή προσπαθώντας να εξασφαλίσουν το χαΐδεμα με διάφορους τρόπους, ακόμα και παίζοντας ψυχολογικά παιχνίδια. Από την άλλη μπορούν να περάσουν λεπτά, ώρες ή και μια ολόκληρη ζωή προσπαθώντας ν’αποφύγουν τα χάδια αποσυρόμενοι. Οι ανάγκες αυτές είναι βιολογικές και ψυχολογικές και ο Μπερνς τις ονομάζει «δίψες».
Η δίψα για άγγιγμα και αναγνώριση μπορεί να ικανοποιηθεί με τα χάδια, «μια πράξη που σημαίνει την αναγνώριση της παρουσίας του άλλου». Τα χάδια μπορούν να δοθούν με τη μορφή του πραγματικού σωματικού αγγίγματος ή με κάποια συμβολική μορφή αναγνώρισης, ένα βλέμμα, μια λέξη, μια χειρονομία ή οποιαδήποτε πράξη που λέει: «το ξέρω πως βρίσκεσαι εκεί».
Η πλήξη όταν διαρκεί πολύ επιταχύνει τη συγκινησιακή και σωματική φθορά όσο και το ανεπαρκές χαΐδεμα. Για να γλιτώσουν από την πλήξη οι άνθρωποι ψάχνουν να βρουν τι να κάνουν το χρόνο τους. Ποιος γονιός δεν έχει ακούσει το βαριεστημένο του παιδί να κλαψουρίζει: «Μαμά, τι να κάνω;», Ποιο παντρεμένο ζευγάρι δεν αναρωτήθηκε: «Τι να κάνουμε αυτό το Σαββατοκύριακο;», Ποιος εργαζόμενος δεν έχει ακούσει έναν άλλον να λέει: «Δεν την αντέχω αυτή τη δουλειά, δεν κάνω τίποτε». Οι άνθρωποι οργανώνουν το χρόνο τους με έξι διαφορετικούς τρόπους. Άλλοτε αποσύρονται από τους άλλους. Άλλοτε επινοούν τελετουργικά για να περάσει η ώρα. Άλλοτε παίζουν ψυχολογικά παιχνίδια. Άλλοτε εργάζονται μαζί και μερικές φορές ζουν κάποια στιγμή οικειότητας.
Απόσυρση
Οι άνθρωποι μπορούν να αποσυρθούν, είτε απομακρυνόμενοι σωματικά, είτε απομακρυνόμενοι ψυχολογικά και καταφεύγοντας στις φαντασιώσεις τους. Η συμπεριφορά απόσυρσης μπορεί να προέλθει από οποιαδήποτε κατάσταση του εγώ.
Μερικές φορές η απόσυρση είναι μια λογική απόφαση του Ενήλικου. Ο καθένας μας χρειάζεται κατά καιρούς ν’απομονώνεται, να ηρεμεί, να σκέφτεται τα δικά του πράγματα, να έρχεται σ’επαφή με τον εαυτό του και να ανανεώνεται στην ατομική του ανθρώπινη υπόσταση. Ακόμη και η απόσυρση στις φαντασιώσεις μας είναι δικαιολογημένη. Μια καλή φαντασίωση μπορεί να χρησιμοποιεί το χρόνο πολύ καλύτερα από την παρακολούθηση μιας κακής διάλεξης.
Η απόσυρση πολλές φορές πηγάζει από τη μίμηση των γονέων. Στην περίπτωση αυτή το άτομο αντιγράφει τη γονεϊκή συμπεριφορά. Για παράδειγμα, ένας άντρας που βρίσκεται μπροστά σε μια επικείμενη σύγκρουση με τη γυναίκα του μπορεί να αποσυρθεί, όπως έκανε ο πατέρας του όταν θύμωνε η μητέρα του. Μπορεί να φύγει από το σπίτι, να αποσυρθεί στο μαγαζί ή στο γραφείο του. Ή πάλι, αντί να φύγει πραγματικά, μπορεί να αποκοιμηθεί ή απλώς να γυρίσει το κουμπί και να μην ακούει τι του λέει η γυναίκα του.
Υπάρχουν και σχήματα απόσυρσης που προέρχονται από την Παιδική κατάσταση του εγώ. Αυτά είναι συχνά επαναλήψεις των αναγκαστικών προσαρμογών που έκανε το παιδί που έχει εκπαιδευτεί με το σύστημα «πήγαινε στο δωμάτιό σου κλείσε την πόρτα και μην ξαναγυρίσεις εδώ αν δε χαμογελάς», μαθαίνει να αποσύρεται πρακτικά ή ψυχολογικά πίσω από ένα βεβιασμένο χαμόγελο. Όταν ένα άτομο αποσύρεται ψυχολογικά συνήθως καταφεύγει σ’ένα φανταστικό κόσμο. Οι φαντασιώσεις αυτές μπορεί να περιέχουν αλόγιστη ηδονή, ή βία, δημιουργικές εικόνες, ή επίκτητους φόβους και ελπίδες καταστροφικές. Όλοι μας αποσυρόμαστε στη φαντασία κάπου, κάπου. Ποιος δεν έχει φανταστεί τα σπουδαία πράγματα που «θα μπορούσε» να έχει πει; Ποιος δεν έχει αφεθεί σε κάποια φανταστική, αλόγιστη ηδονή;
Τελετουργικά
Οι τελετουργικές συναλλαγές είναι και στερεότυπες συμπληρωματικές συναλλαγές, όπως οι καθημερινοί χαιρετισμοί. Όταν λέει κανείς «καλημέρα, τι κάνεις;», τις περισσότερες φορές δε ρωτάει πραγματικά για την υγεία και τα συναισθήματα του άλλου, αλλά περιμένει να λάβει την τελετουργική απάντηση «Πολύ καλά, εσύ;». σ’αυτή τη σύντομη συνάντηση οι άνθρωποι δίνουν και παίρνουν χάδια συντήρησης.
Πολλά τέτοια τελετουργικά λαδώνουν τις ρόδες της κοινωνικής επαφής. Δίνουν στους ξένους ένα τρόπο να γνωριστούν και κερδίζουν χρόνο καθορίζοντας ποιος θα περάσει πρώτος ή ποιος θα σερβιριστεί πρώτος. Μερικοί πολιτικοί, θρησκευτικές ομάδες, πολιτικά κόμματα, ή μυστικές οργανώσεις και κοινωνικές λέσχες, οργανώνουν ένα μεγάλο μέρος του χρόνου με πολύ επεξεργασμένα τελετουργικά σχήματα συμπεριφοράς. Άλλες ομάδες είναι λιγότερο οργανωμένες και χρησιμοποιούν το χρόνο τους διαφορετικά. Για πολλούς ανθρώπους τα τελετουργικά γίνονται ένας τρόπος ζωής. Μετά από την τελετή, ο γάμος μπορεί να είναι μόνο μια σειρά από τελετουργικές συναλλαγές που συνίστανται βασικά στο παίξιμο ρόλων και σε πράξεις στερημένες από πραγματική σημασία ή οικειότητα που κρατούν όμως τους ανθρώπους ζωντανούς με ένα μίνιμουμ χαδιών.
Οι κοινοτοπίες
Οι κοινότοπες συναλλαγές είναι αυτές, όπου οι άνθρωποι περνάνε τον καιρό τους ο ένας με τον άλλον συζητώντας για αδιάφορα θέματα όπως είναι ο καιρός. Ποιος δεν έχει δει δυο γέρους καθισμένους σ’ένα πάγκο του πάρκου να συζητάνε με πάθος για τα πολιτικά; «Η κυβέρνηση θα έπρεπε να τάχει καθαρίσει όλα αυτά!..» Ποιος δεν έχει δει γονιούς να περνάνε τον καιρό τους ανταλλάσσοντας παράπονα «τα παιδιά είναι φοβερά σήμερα. Δε βλέπεις πως…» Και στις δύο περιπτώσεις τα άτομα ανταλλάσσουν τη μιαν άποψη μετά την άλλη, αδιαφορώντας εντελώς για την πραγματικότητα και γλεντώντας την κουβέντα τους.
Οι κοινοτοπίες δεν δημιουργούν προβλήματα συνήθως, είναι επιπόλαιες συναλλαγές και τις συνηθίζουν άνθρωποι που γνωρίζονται καλά. Σ’ένα πάρτι παραδείγματος χάρη, οι άνδρες περνάνε συνήθως την ώρα τους μιλώντας για τα αυτοκίνητα, τα σπορ ή το χρηματιστήριο, ενώ οι γυναίκες περνάνε την ώρα τους μιλώντας για συνταγές, τα παιδιά ή τη διακόσμηση.
Οι κοινοτοπίες, όπως και τα τελετουργικά, είναι τρόποι να περνάνε οι άνθρωποι τον καιρό τους ευγενικά μαζί χωρίς να συναντηθούν σ’ένα βαθύτερο επίπεδο. Δίνουν στον καθένα την ευκαιρία να «βυθομετρήσει» τον άλλο και να δει, αν θα προχωρήσει βαθύτερα σε παιχνίδια, δραστηριότητα ή οικειότητα.
Παιχνίδια
Ένα από τα «κέρδη» που προσφέρουν τα ψυχολογικά παιχνίδια είναι ότι οργανώνουν το χρόνο. Μερικά παιχνίδια οργανώνουν μόνο πέντε λεπτά. Για παράδειγμα, η γραμματέας που παίζει το Ελάττωμα χρειάζεται μόνο πέντε λεπτά για να τονίσει, ότι ο προϊστάμενος γράφει πάντα λάθος το τρίτο πρόσωπο του ενικού, είτε ότι συχνά μπερδεύει τα πνεύματα.
Άλλα παιχνίδια όπως το Χρέος μπορούν να γεμίσουν ολόκληρη τη ζωή. Όταν π.χ. ένα νιόπαντρο ζευγάρι παίζει το Χρέος, βάζει μεγάλα χρέη για να αγοράσει έπιπλα, ηλεκτρικά είδη, αυτοκίνητα, βάρκα κ.λ.π. και με κάθε αύξηση του μισθού χρεώνεται ακόμα περισσότερο ένα μεγαλύτερο σπίτι, δύο αυτοκίνητα και λοιπά. Όσα κι αν κερδίζουν θα χρωστάνε σ’ολόκληρη τη ζωή τους. Όταν οι παίκτες του Χρέους κάνουν πιο σκληρό παιχνίδι, μπορεί στο τέλος να χρεοκοπήσουνε ή να πάνε φυλακή.
Δραστηριότητες
Οι δραστηριότητες είναι ένας τρόπος οργάνωσης χρόνου που έχει σχέση με την εξωτερική πραγματικότητα και συνήθως τις ταυτίζουμε με την εργασία, με το να κάνουμε κάτι.
Οι δραστηριότητες είναι συχνά κάτι που οι άνθρωποι θέλουν, χρειάζονται ή πρέπει να κάνουν – μόνοι τους ή με τους άλλους.
Είναι μέλη μιας επιτροπής – Παίζουν σε μια ορχήστρα
Προγραμματίζουν την εκτόξευση πυραύλου – Προετοιμάζουν κοινό σχέδιο
Βοτανίζουν τον κήπο – Ετοιμάζουν φαγητό
Οργανώνουν αστυνομικό τμήμα – Ξεφορτώνουν ένα πλοίο
Υπαγορεύουν ένα γράμμα – Ράβουν ένα φόρεμα
Χτίζουν ένα σπίτι – Χτίζουν γέφυρες
Κάνουν σχέδια
Όταν κάποια από τις παραπάνω ή άλλες παρόμοιες δραστηριότητες φτάσει σε ένα τέλος, αυτός που την έκανε νιώθει συνήθως άδειος, ανήσυχος ή άχρηστος. Το πρόβλημα αυτό φαίνεται πιο καθαρά, όταν μερικές από τις δραστηριότητες που οργανώνουν το χρόνο, όπως το να μεγαλώνεις ένα παιδί, να πηγαίνει σχολείο ή να εργάζεσαι σε μια θέση σταματάνε απότομα.
Πολλές μητέρες που γέμισαν εντελώς το χρόνο τους με το μεγάλωμα των παιδιών και το νοικοκυριό κατακλύζονται από μια αίσθηση ανίας και αχρηστίας, όταν τα παιδιά μεγαλώσουν και φύγουν από το σπίτι. Το ίδιο και ο πατέρας που έχει αφιερώσει όλη τη ζωή του στο να κερδίσει το ψωμί της οικογένειας μπορεί να νιώσει την ίδια πλήξη και να «πέσει» απότομα μόλις βγει στη σύνταξη.
Μέσα στις δραστηριότητες αυτές μπορούν να εμφανιστούν διάφοροι τρόποι οργάνωσης του χρόνου. Μπορούν να μεσολαβήσουν τα τελετουργικά οι κοινοτυπίες, τα παιχνίδια, ακόμη και η οικειότητα. Ένας αντιπρόεδρος μπορεί π.χ. να παίζει στη δουλειά του τον Υπερενεργητικό διευθυντή λέγοντας «Ναι» σε τόσα αιτήματα που τελικά καταρρέει. Εν τω μεταξύ βέβαια ταλαιπωρεί και εξαντλεί τους υπαλλήλους.
Οικειότητα
Σ’ένα βαθύτερο επίπεδο της οργάνωσης του χρόνου κρύβεται η ικανότητα κάθε ατόμου για οικειότητα. Η οικειότητα είναι απαλλαγμένη από παιχνίδια και εκμετάλλευση. Συμβαίνει σε αυτές τις σπάνιες στιγμές της ανθρώπινης επαφής που γεννούν συναισθήματα τρυφερότητας, συμπάθειας και αγάπης. Η αγάπη αυτή δεν είναι θερμή αίσθηση που μπορεί να νιώσει κανείς βλέποντας δυο όμορφες γάμπες ή τετράγωνους ώμους. Η οικειότητα προϋποθέτει αληθινό ενδιαφέρον.
Οι άνθρωποι μπορούν να ζήσουν ή να δουλεύουν μαζί για χρόνια ολόκληρα και ποτέ να μην «βλέπουν» ή να «ακούν» τον άλλον πραγματικά. Κι ωστόσο έρχεται μια στιγμή που ο ένας βλέπει τον άλλον για πρώτη φορά – βλέπει το χρώμα του άλλου, τις εκφράσεις του, τα διάφορα σχήματά του, τις κινήσεις και τις διαφορές του. Μπορεί να ακούει και για πρώτη φορά τον άλλον, να ακούει όλα τα μηνύματά του, προφορικά και μη συναισθηματικά ή πρακτικά.
Η αίσθηση της οικειότητας μπορεί να ξεπηδήσει στη μέση ενός πλήθους ή σε μια παλιά φιλία, στη δουλειά ή σε μια σχέση γάμου. Η οικειότητα μπορεί να προβάλει όταν:
Ένα άνθρωπος σε ένα κονσέρτο πιάσει ξαφνικά τη ματιά ενός αγνώστου. Τη στιγμή εκείνη συνειδητοποιούν και οι δύο το δεσμό της κοινής τους απόλαυσης. Χαμογελούν ανοιχτά ο ένας στον άλλον σε μια στιγμή οικειότητας.
Δύο σύζυγοι που ξεβοτανίζουν τον κήπο τους δοκιμάζουν ένα συναίσθημα πλησιάσματος που τους οδηγεί αυθόρμητα σε μια σωματική επαφή που επιβεβαιώνει την αγάπη τους.
Ένας πατέρας κοιτάζει το δακρυσμένο πρόσωπο του γιου του που έχει μόλις θάψει το σκύλο του. Αγκαλιάζει το αγόρι και του λέει: «Είναι σκληρό να θάβει κανείς ένα καλό φίλο». Το παιδί αφήνεται να κλάψει στην αγκαλιά του πατέρα του, ανακουφίζοντας τον πόνο του. Τη στιγμή αυτή βρίσκονται πολύ κοντά οι δύο τους.
Δύο άντρες δουλεύουν μαζί πολλές εβδομάδες ετοιμάζοντας μια σημαντική πρόταση για την εταιρεία. Ο ένας την παρουσιάζει στη διεύθυνση και η πρόταση απορρίπτεται. Όταν γυρίζει ο συνάδελφος του τον κοιτάζει στο πρόσωπο και χωρίς μια κουβέντα ένα αίσθημα κατανόησης για την αμοιβαία τους απογοήτευση περνάει ανάμεσά τους.
Στη σύγχρονη ζωή η οικειότητα έχει γίνει σπάνιο πράγμα. Οι άνθρωποι που νιώθουν στριμωγμένοι ζητούν συχνά «ψυχολογικό» χώρο και αποστάσεις. Έτσι αποσύρονται ή καταφεύγουν στην τελετουργική ζωή χρησιμοποιώντας την τεχνική του «κρατήματος των αποστάσεων».
Ακόμα κι όταν είναι στριμωγμένοι σε ένα γεμάτο ασανσέρ ή σε ένα τραίνο, μένουν απόμακροι και κάνουν πως δε βλέπουν ο ένας τον άλλον.
Οι οικειότητα πολλές φορές τρομάζει, γιατί περιέχει κινδύνους. Σε μια στενή σχέση οι άνθρωποι είναι ευάλωτοι και πολλές φορές φαίνεται πιο εύκολο να περνάς τον καιρό σου παίζοντας παιχνίδια παρά να διακινδυνεύεις συναισθήματα αγάπης και απόρριψης.
Αν η ικανότητα για οικειότητα έχει καταπιεστεί, μπορεί να αναπτυχθεί. Ενεργοποιώντας και δυναμώνοντας την Ενήλικη κατάσταση του εγώ οι άνθρωποι μπορούν να αλλάξουν όποια και να είναι τα βιώματά τους. Η ανάπτυξη της ικανότητας για οικειότητα είναι ένας από τους κυριότερους στόχους της ΣΑ και ένα από τα γνωρίσματα του αυτόνομου ατόμου. Οι νικητές δε φοβούνται την αληθινή οικειότητα.
Το κείμενο που προηγήθηκε έχει συνταχθεί από τον μαθηματικό, συγγραφέα και φίλο Νίκο Πανουσάκη. Βασίζεται στη θεωρία του Ελβετού ψυχοθεραπευτή Ερικ Μπερνς (διαντιδραστική ανάλυση, transactional analysis ) που είχε αναπτυχθεί κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του ’70.
Ψυχολογία
Δεν ακούει κανέναν το παιδί σας; Χρησιμοποιείστε τη μέθοδο «Γκάντι»
Το μικρό σας σας χτυπάει, αρνείται να σας υπακούσει… Με λίγα λόγια, μπροστά σας έχετε έναν μικρό… αντάρτη.
Με τη συμπεριφορά του πραγματικά σας φέρνει στα όριά σας. Τι κάνουμε λοιπόν; Σε αυτές τις δύσκολες περιπτώσεις μπορεί να βοηθήσει μια νέα μέθοδος. Το όνομά της; Ειρηνική αντίσταση! Πρότυπό της; Ο Μαχάτμα Γκάντι.
Ακόμη και τα πιο ήρεμα και υπάκουα πιτσιρίκια κάποια στιγμή αναστατώνουν τους γονείς τους. Γι’ αυτό και οι μικροεντάσεις δεν λείπουν σχεδόν από καμία οικογένεια. Είτε γιατί ο μικρός δεν μάζεψε τα παιχνίδια του από το καθιστικό είτε γιατί τα αδελφάκια τσακώνονται μεταξύ τους για το τελευταίο ποτήρι χυμό, με αποτέλεσμα ο μπαμπάς ή η μαμά να αναγκάζεται να βάζει τις φωνές. Όλα αυτά είναι απολύτως φυσιολογικά και συμβαίνουν και στις… καλύτερες οικογένειες.
Αν όμως το τρίχρονο πιτσιρίκι σας σας χτυπάει, αν το πεντάχρονο αγοράκι σας προσβάλλει και κοροϊδεύει τη νηπιαγωγό του, αν σας πιέζει ζητώντας διάφορα πράγματα με επίμονο και άσχημο τρόπο (π.χ. λειχουδιές, χρήματα, περισσότερη τηλεόραση), αν πρέπει να το παρακαλάτε με τις ώρες για να πάει στο κρεβάτι ή να φάει όλο το φαγητό του ή αν σας απειλεί ότι θα «αυτοκτονήσει», τότε τα πράγματα αλλάζουν.
Εδώ δεν πρόκειται για συνηθισμένες σκανδαλιές και γκρίνιες, αλλά για προβληματική συμπεριφορά. Ανεξάρτητα από τις αιτίες της, αυτή η συμπεριφορά διαταράσσει την οικογενειακή ισορροπία και φέρνει τα… πάνω κάτω στο σπίτι. Οι γονείς ταλαντεύονται ανάμεσα στην οργή και την απελπισία, τα πιτσιρίκια δοκιμάζουν τα όρια και τα νεύρα του μπαμπά και της μαμάς και απολαμβάνουν την εξουσία τους.
Υπάρχει… σωτηρία; Ναι! Αρκεί να ακολουθήσετε τη νέα τακτική που προτείνει ο καθηγητής Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Τελ Αβίβ, Ηaim Omer, η οποία βασίζεται στη στάση και τη φιλοσοφία του Μαχάτμα Γκάντι. Δηλαδή στην ήρεμη μεν αλλά αποτελεσματική αντίσταση.
Ο Ινδός πολιτικός είχε καταφέρει να πηγαίνει κόντρα στους Βρετανούς αποικιοκράτες, χωρίς όμως η σύγκρουσή τους να βγαίνει εκτός ελέγχου και να οδηγεί σε καταστροφή. Ποιο ήταν το «όπλο» του; Η ειρηνική, χωρίς χρήση βίας, αντίσταση. Δεν θα μπορούσαν άραγε και οι γονείς να επωφεληθούν από αυτή την τακτική;
Μια πρωτοποριακή μέθοδος
Εδώ και πολλά χρόνια ο καθηγητής Ψυχολογίας Ηaim Omer δουλεύει και δοκιμάζει τη μέθοδό του σε οικογένειες στη Γερμανία και το Ισραήλ. Όλοι οι γονείς που συμμετέχουν στις έρευνές του μοιάζουν μεταξύ τους. Δηλαδή είναι μαμάδες και μπαμπάδες που έχουν μια ολέθρια έχθρα με τα μικρά τους, που βρίσκονται σε διαρκή σύγκρουση εξουσίας με τα πιτσιρίκια τους, συνήθως για ασήμαντες αφορμές.
Ή, από την άλλη, είναι γονείς που έχουν… παραδώσει τα όπλα και έχουν γίνει παιχνιδάκι στα χέρια του απαιτητικού παιδιού τους. Μάλιστα, ήδη η μέθοδος του καθηγητή Omer χρησιμοποιείται με επιτυχία από τους ειδικούς παιδοψυχολόγους στη Γερμανία σε μικρά και μεγάλα παιδιά.
Ποιο είναι, όμως, το μυστικό της νέας μεθόδου; Λοιπόν, οι γονείς, ανεξάρτητα από την ηλικία του παιδιού τους, θα πρέπει να σταματήσουν να «απαντούν» στις προκλήσεις του και να μην παρασύρονται σε μια κόντρα που δεν οδηγεί πουθενά, σε αυτόν το φαύλο κύκλο τού «Θα το κάνεις»-«Όχι, δεν θα το κάνω». Τι σημαίνει αυτό στην πράξη; Ας δούμε τι προτείνει η νέα μέθοδος:
Όχι κήρυγμα
Οι γονείς πρέπει να σταματήσουν το κήρυγμα, τα παρακάλια, τις ατέλειωτες συζητήσεις. Το μόνο που καταφέρνουν με όλα αυτά είναι να εξαντλούνται οι ίδιοι και στο τέλος το μικρό να κάνει τελικά το δικό του!
Ψυχραιμία και όχι άμεσες αντιδράσεις
Οι γονείς πρέπει να μάθουν να παραμένουν ήρεμοι σε έντονες καταστάσεις και να μην παρασύρονται από την ένταση της στιγμής. Αν, για παράδειγμα, το μικρό τους τους χαστουκίσει, θα πρέπει να μείνουν αρχικά σιωπηλοί και να συλλογιστούν αυτό που συνέβη.
Έτσι θα συγκρατήσουν την οργή τους, που μπορεί να οδηγήσει σε λάθος αντιδράσεις. Θα «απαντήσουν» στην κακή συμπεριφορά του παιδιού τους μόνο αφού περάσει κάποιος χρόνος: μισή ώρα αν το παιδί είναι κάτω των 6 ετών και μία μέρα αν είναι μεγαλύτερο.
Ξεκαθάρισμα… λογαριασμών με «Sit-in»!
Θα πρέπει να είναι ξεκάθαροι και σαφείς με το παιδί! Δηλαδή, θα πρέπει να του ανακοινώσουν ότι από εδώ και στο εξής δεν θα ανέχονται πια την άσχημη συμπεριφορά του. Επειδή όμως ένα πεντάχρονο που χτυπάει π.χ. συστηματικά τα συνομήλικά του ή φέρεται πολύ άσχημα στη μητέρα του δεν… παίρνει και πολύ στα σοβαρά υπόψη του τέτοιου είδους ανακοινώσεις, θα πρέπει οι γονείς να κάνουν την ανακοίνωσή τους με τον πιο σωστό τρόπο. Ποιος είναι αυτός;
Το «Sit-in». Δηλαδή, οι γονείς θα πρέπει να κάνουν «κατάληψη» στο δωμάτιο του παιδιού, να καθίσουν σε μια καρέκλα και να πουν με πολύ σοβαρό ύφος στο μικρό ότι δεν πρόκειται να ανεχτούν πια τη συμπεριφορά του και ότι περιμένουν, εδώ και τώρα, από εκείνο, τις προτάσεις του για να λυθεί το πρόβλημα.
Όπως τονίζουν οι ειδικοί της μεθόδου, «με το Sit-in δεν επιβάλλουμε τίποτα στο παιδί, αλλά αντίθετα το ενθαρρύνουμε να βρει μόνο του τη λύση. Οι γονείς δεν είναι ούτε αυθεντίες που γνωρίζουν τα πάντα ούτε ρομπότ-παιδαγωγοί που μοιράζουν επιβραβεύσεις ή τιμωρίες».
Μια αγκαλιά στις δύσκολες στιγμές
Αν το παιδί είναι μικρό (2-3 ετών) και έχει κάποιο από τα γνωστά ξεσπάσματα θυμού αυτής της ηλικίας, δηλαδή πέφτει στο πάτωμα, ουρλιάζει, καταστρέφει αντικείμενα ή απειλεί να κάνει κακό στον εαυτό του, οι γονείς μπορούν να το ηρεμήσουν με μια λαβή που ονομάζεται «η αγκαλιά της αρκούδας».
Σε αυτή την περίπτωση ο ενήλικος παίρνει το παιδί στην αγκαλιά του και κλείνει σφιχτά γύρω του τα χέρια του, έτσι ώστε το μικρό να μην μπορεί να κάνει καμία κίνηση. Το μήνυμα που παίρνει το πιτσιρίκι είναι το εξής: «Είμαι εδώ. Θα μείνω εδώ. Δεν θα σε αφήσω να συνεχίσεις αυτό που κάνεις».
Μάρτυρες «υπεράσπισης»
Συνήθως οι γονείς επιθετικών παιδιών αισθάνονται ντροπή για τη συμπεριφορά του μικρού τους και αποφεύγουν να μιλούν γι’ αυτό το θέμα. Σύμφωνα με τους ειδικούς, όμως, είναι σημαντικό να σπάσουν τη σιωπή τους και να αναζητήσουν τη βοήθεια κάποιου δικού τους άνθρωπου: είτε μιας φίλης, είτε ενός θείου ή θείας του παιδιού.
Αυτό το άτομο μπορεί να μεσολαβήσει στους καβγάδες τους με το μικρό, να χρησιμεύσει ως «μάρτυρας υπεράσπισης» των γονιών και να δείξει στο παιδί ότι βρίσκει σωστή την απόφαση και τη θέση του μπαμπά ή της μαμάς. Ας μην ξεχνάμε ότι ο κύκλος των γονιών -οι φίλοι και οι συγγενείς- παίζει σπουδαίο ρόλο για τα παιδιά, αφού αντιπροσωπεύει για εκείνα τον κόσμο των ενηλίκων.
Βλέποντας το μικρό ότι αυτός ο κόσμος αποδέχεται και στηρίζει τους γονείς, ηρεμεί και αισθάνεται μεγαλύτερη ασφάλεια και σιγουριά για τους δικούς του, τους σέβεται και τους υπολογίζει.
Mαζί στο γραφείο
Αν το παιδί είναι μεγαλύτερο, οι γονείς μπορούν να εφαρμόσουν την τακτική «Τime-in». Δηλαδή, το παιδί είναι υποχρεωμένο να περάσει μία μέρα με τον μπαμπά ή τη μαμά στο χώρο της εργασίας τους.
Τα οφέλη
Εφαρμόζοντας αυτή τη μέθοδο, οι γονείς κερδίζουν πολλά. Πρώτα απ όλα, αποκτούν υπόσταση ως γονείς. Τι σημαίνει αυτό; Ότι παύουν να είναι… αόρατοι για το μικρό. Έτσι γίνονται πιο δυνατοί και κάνουν αισθητή την παρουσία τους. Και αυτή η δύναμη είναι το αντίθετο της εξουσίας, που καταπιέζει και εξουδετερώνει το παιδί. Ας μην ξεχνάμε ότι οι τιμωρίες και οι απειλές απομακρύνουν το παιδί από το γονιό.
Αντίθετα, η δύναμη που πηγάζει από την ειρηνική αντίσταση φέρνει το παιδί πιο κοντά στο γονιό, γίνεται μια γέφυρα επικοινωνίας.
Τα παιδιά αναπτύσσονται πιο σωστά όταν αισθάνονται όχι μόνο την αγάπη και την τρυφερότητα των γονιών τους, αλλά και τη δύναμή τους και την αποφασιστικότητά τους. Είναι δύσκολο φυσικά να κάνεις το παιδί σου να σε βλέπει έτσι κάθε μέρα: τρυφερό αλλά και δυνατό.
Η μέθοδος Γκάντι, λοιπόν, προσπαθεί να συνδυάσει με τον καλύτερο και πιο άμεσο τρόπο αυτά τα δύο στοιχεία. Η ειρηνική αντίσταση μπορεί, πραγματικά, να βοηθήσει τους γονείς να αποκαταστήσουν την ισορροπία στην οικογένειά τους. Και, μάλιστα, από τη στιγμή που θα τα καταφέρουν, είναι πια περιττή…
Ναι μεν, αλλά…
Υπάρχει και αντίλογος σε αυτή τη μέθοδο. Ορισμένοι ειδικοί τη βρίσκουν υπερβολικά σκληρή και δύσκολη για τους γονείς και τα παιδιά. Μπορεί να μη χρησιμοποιούν οι γονείς βία, αλλά, από την άλλη, μήπως με αυτή την τακτική απλώς καταπιέζουν την παρόρμησή τους και επιβάλλουν την εξουσία τους με έναν άλλον τρόπο; Ο καθηγητής Omar γνωρίζει αυτό τον κίνδυνο. Όμως, όπως τονίζει, η σχέση παιδιού και γονιού έχει πάντα το στοιχείο της εξουσίας, αφού οι γονείς είναι εκείνοι που θα πρέπει να βάζουν τα όρια.
Η ειρηνική αντίσταση μπορεί να είναι «ειρηνική», αλλά ταυτόχρονα είναι και δυναμική, ενώ ο στόχος των γονιών που την εφαρμόζουν δεν είναι να νικήσουν… το παιδί. Η μαμά και ο μπαμπάς που ακολουθούν αυτή τη μέθοδο πρέπει να είναι ταυτόχρονα και τρυφεροί με τα μικρά τους. Θα πρέπει να τους λένε το «σ’ αγαπώ» και να τους δείχνουν έμπρακτα την αγάπη τους και το σεβασμό τους.
Δεν πρέπει να αποφεύγουν να «καλομαθαίνουν» το μικρό ταραξία με μια εκδρομή ή μια έξοδο για γλυκό. Όμως, αυτό θα πρέπει να το κάνουν χωρίς ανταλλάγματα, π.χ. «Αν είσαι φρόνιμος, θα πάμε σινεμά», και να δείξουν απλά στο πιτσιρίκι τους πόσο πολύ το υπολογίζουν και το εκτιμούν.
Τι είναι το «Sit-in»
O γονιός (ή και οι δύο γονείς) μπαίνει στο δωμάτιο, κλείνει πίσω του την πόρτα και κάθεται σε μια καρέκλα μπροστά στην είσοδο του παιδικού δωματίου. Με ήρεμη φωνή λέει στο παιδί: «Δεν αποδέχομαι άλλο αυτό που κάνεις (π.χ. το ότι χτυπάς και βρίζεις τα άλλα παιδιά κ.ά.). Θα μείνω εδώ και θα περιμένω από εσένα τις προτάσεις σου για το πώς μπορεί να βελτιωθεί η κατάσταση στο μέλλον».
Ο μπαμπάς (ή η μαμά) δεν πρέπει να ανοίξει διάλογο με το παιδί, να το προκαλέσει ή να απαντήσει στις προκλήσεις του. Αν το μικρό απλώσει το χέρι του, μπορεί να αμυνθεί, αλλά όχι με φωνές ή ανταποδίδοντας το χτύπημα. Στην περίπτωση που το παιδί κάνει σοβαρές προτάσεις για τη λύση του προβλήματος, θα πρέπει ο γονιός να τις συζητήσει μαζί του.
Αν πάλι το παιδί δεν προτείνει τίποτε, τότε ο γονιός θα πρέπει να παραμείνει στο δωμάτιο (μισή ή μία ώρα, ανάλογα με την ηλικία του παιδιού). Αν τελικά το «Sit-in» δεν φέρει αποτέλεσμα, μπορεί να το επαναλάβει την επόμενη ή τις επόμενες μέρες. Όπως έχουν δείξει οι έρευνες, η συμπεριφορά του παιδιού καλυτερεύει ύστερα από μερικά «Sit-in». Προσοχή όμως! Το «Sit-in» δεν πρέπει να γίνεται αμέσως μετά από κάποιον καβγά.
Ψυχολογία
Όταν αρρωσταίνει η ψυχή, πονά και το σώμα
Η ψυχή (νόηση) και το σώμα αποτελούν ένα ενιαίο και αδιάσπαστο σύνολο. Οταν για οποιονδήποτε λόγο πάσχει το ένα, αναπόφευκτα πλήττεται και το άλλο. Γνωρίζουμε πλέον και αποδεχόμαστε επιστημονικά ότι ο ανθρώπινος οργανισμός αντιμετωπίζεται ως μια ενιαία ψυχοβιολογική οντότητα.
Το σύμπτωμα αντιμετωπίζεται σαν ένα στάδιο της «εξέλιξης» που έχει κάποιο νόημα, ή υποδηλώνει συχνά τη διαταραγμένη σχέση του ατόμου με το περιβάλλον του.
Τα σωματικά συμπτώματα όταν η ψυχή νοσεί
Στην τρέχουσα πραγματικότητα της πανδημίας που διαβιούμε, το άγχος, ο φόβος και η ανασφάλεια, καθώς και τα έντονα συναισθήματα θλίψης, εγκατάλειψης, έλλειψης στόχου και νοήματος όπως και αυτά της απομόνωσης που προκύπτουν, τόσο σε προσωπικό όσο και σε κοινωνικό επίπεδο, μπορεί να οδηγήσουν σε ψυχοσωματικά συμπτώματα, όπως για παράδειγμα το σύνδρομο χρόνιας κοπώσεως, συχνουρία, πονοκέφαλος, ζαλάδες, αιμωδίες (μυρμηγκιάσματα), προβλήματα μνήμης (αιτία είναι η διάσπαση προσοχής από το άγχος που δημιουργεί προβλήματα στην αποθήκευση και στην ανάκληση των αποθηκευμένων στην μνήμη πληροφοριών), ανορεξία, ή αυξημένη όρεξη, βουλιμία, νυκτερινή ενούρηση σε παιδιά και εφήβους.
Το όποιο σύμπτωμα πάντα χρήζει ιατρικής εξέτασης, διάγνωσης και κατάλληλης ιατρικής αντιμετώπισης, από εξειδικευμένους γιατρούς. Οταν όμως γίνουν οι απαραίτητες εξετάσεις και αποκλειστεί ο παθολογικός παράγοντας, τότε κάποιος ψυχοσωματικός παράγοντας εμπλέκεται και επηρεάζει τον οργανισμό.
Ποιοι κινδυνεύουν περισσότερο και γιατί
Σύμφωνα με τη διεθνή βιβλιογραφία:
* Αναίτιους παθολογικά πονοκεφάλους έχουν συνήθως οι άνθρωποι που είναι πολύ αυστηροί με τον εαυτό τους και τελειομανείς.
* Προβλήματα στο στομάχι (χωρίς ιατρική – παθολογική αιτία) ή στο έντερο συνήθως συνδέονται με τον φόβο ή και την ανασφάλεια.
* Ο έντονος, συχνός, καταπιεσμένος και συσσωρευμένος θυμός συχνά προκαλεί ψυχοσωματικά συμπτώματα και είναι γενικότερα δείκτης δυσφορίας και μειωμένης λειτουργικότητας του ατόμου.
Πού οδηγεί ο φόβος και ο θυμός
Οταν κάποιος νιώθει έντονο φόβο, θυμό ή ανησυχία μπορεί να αναπτύξει ταχυκαρδία, αίσθημα αδιαθεσίας (ναυτία), τρέμουλο, εφίδρωση, πονοκέφαλο, έναν «κόμπο» στο στομάχι, γρήγορη αναπνοή.
Εκφράστε το συναίσθημα
Η έκφραση των συναισθημάτων είναι το «κλειδί» της ψυχοσωματικής ισορροπίας. Οταν καταπνίγουμε τον θυμό, την οργή ή τη θλίψη, τότε αυτά είναι πολύ πιθανό να αναδυθούν με τη μορφή ενός σωματικού συμπτώματος.
* Είναι σημαντικό να βλέπουμε τα πράγματα στις σωστές τους διαστάσεις. Δεν είναι λίγες οι φορές που χάνουμε την ψυχραιμία μας και μεγαλοποιούμε τα ζητήματα που αντιμετωπίζουμε, γεγονός που δεν μας βοηθά να αντιμετωπίσουμε τις καταστάσεις με δημιουργικό και αποτελεσματικό τρόπο.
* Η σωματική άσκηση μπορεί να συμβάλει στην αποφόρτιση από το στρες και στη βελτίωση της διάθεσης. Το ίδιο μπορούμε να επιτύχουμε και φροντίζοντας να εκπληρώσουμε έναν στόχο που έχουμε αφήσει σε εκκρεμότητα για μεγάλο χρονικό διάστημα ή βελτιώνοντας τη σχέση μας με ανθρώπους που είναι σημαντικοί στη ζωή μας.
Αγαπήστε, αποδεχθείτε και βελτιώστε τον εαυτό σας
* Αναγνωρίστε με ποιον τρόπο επηρεάζει το άγχος τον οργανισμό σας.
* Μειώστε τα δυσάρεστα γεγονότα – απομακρυνθείτε από τοξικούς ανθρώπους και καταστάσεις.
* Αντικαταστήστε δυσλειτουργικές συμπεριφορές με άλλες, πιο βοηθητικές.
* Επικοινωνήστε έστω και διαδικτυακά με ανθρώπους που θέλετε και νιώθετε καλά και ευχάριστα μαζί τους. Μοιραστείτε όλα αυτά τα αρνητικά συναισθήματα και αντικαταστήστε τα με άλλα, πιο θετικά και ευχάριστα.
* Οραματιστείτε το μέλλον θετικά και θέστε στόχους μικρούς και μεγαλύτερους.
* Βρείτε το προσωπικό σας νόημα, τι είναι και τι όχι σημαντικό για εσάς και εργαστείτε προς αυτή τη κατεύθυνση.
* Ζητήστε τη συνδρομή και τη βοήθεια που χρειάζεστε και διεκδικήστε μια ευτυχισμένη και υγιή ψυχοσωματικά ζωή.
ΜΟΤΟ
«Πριν αποφασίσουμε ποια θεραπεία θα ακολουθήσουμε για το σώμα, πρέπει πρώτα να έχουμε θεραπεύσει το τραύμα της ψυχής» είπε τόσο εμπνευσμένα και ρεαλιστικά ο Ιπποκράτης
Από τη Βάσω Μακαρώνη, κλινική ψυχολόγο, ψυχοθεραπεύτρια.
Ψυχολογία
Τι θα κρατήσουμε από το λοκντάουν στη ζωή μετά
Τρέχαμε για να προλάβουμε και δεν είχαμε χρόνο για τίποτε και ξαφνικά ο χρόνος πάγωσε. Τρομαγμένοι, κλειστήκαμε στα σπίτια μας… Κι έτσι μαγειρέψαμε, κοιμηθήκαμε, είδαμε ταινίες, φάγαμε με την οικογένειά μας, ξεκαθαρίσαμε τις ντουλάπες μας, πειραματιστήκαμε με την κηπουρική, το μακιγιάζ, τις χειροτεχνίες… Τι θα κρατήσουμε από όλα αυτά;
Ο μόνος τρόπος για να περάσει κάποιος το λοκντάουν –όπως καταλάβαμε όλοι μας, χάρη στην εμπειρία μας τον τελευταίο χρόνο – είναι το να αντιμετωπίζει την κάθε μέρα χωριστά χωρίς να σκέφτεται το αύριο ή το μέλλον. Είναι μία συνθήκη δύσκολη, σκληρή, τρομακτική… Τώρα που όμως αρχίζουμε σιγά-σιγά και βλέπουμε το φως στην άκρη αυτού του τόσο σκοτεινού, μεγάλου και αποπνικτικού τούνελ αναρωτιόμαστε αν εκτός από όλα όσα χάσαμε αυτή τη χρονιά, που είναι πολλά και για κάποιους περισσότερα, υπάρχουν και κάποια που κερδίσαμε και τα οποία θα μπορέσουμε να πάρουμε μαζί μας όταν η ζωή μας γυρίσει τελικά στην προηγούμενή της κατάσταση.
Θα προσπαθήσω κι ας αποτύχει
Αν μου έλεγε κάποιος πριν από έναν χρόνο ότι φέτος θα μπορούσα χωρίς δυσκολία να φτιάξω σουφλέ σοκολάτας θα σκεφτόμουν ότι δεν με ξέρει καλά. Πόσο δε μάλλον αν μου έλεγε ότι εκτός από σουφλέ σοκολάτας θα μπορούσα πολύ άνετα να φτιάξω γαλακτομπούρεκο, εκμέκ, μπακλαβά, τάρτα μήλου (με δικό μου φύλλο), οποιαδήποτε πίτα τραβούσε η όρεξή μου, παστίτσιο, γεμιστά και άλλα πολλά. Και δεν είμαι η μόνη. Δεν λέω ότι πριν την πανδημία δεν μαγείρευα. Μαγείρευα. Αλλά δεν τολμούσα. Δεν είχα την πολυτέλεια του χρόνου αλλά ούτε και την τόλμη να διαλέξω μία συνταγή και, σαν να ξεκινούσα ένα καινούργιο άγνωστο ταξίδι, να την ολοκληρώσω. Και τότε ήρθε η καραντίνα και μας έκλεισε στα σπίτια μας, δίνοντάς μας την πολυτέλεια του προσωπικού χρόνου και παράλληλα τη διάθεση να διερευνήσουμε και να τεστάρουμε τις δυνατότητές μας. Και κάπως έτσι μαγειρέψαμε χωρίς να φοβόμαστε… Και όχι μόνο.
Κωδικός 6
Κανείς δεν εκτιμά την ελευθερία του αν δεν τη χάσει πρώτα. Κάπως έτσι έγινε και με τη σχέση μας με τη φύση, τη βόλτα στην παραλία, την άθληση στην εξοχή, το περπάτημα στο βουνό. Μόλις χάσαμε την ευκαιρία να μπορούμε να κάνουμε όλα τα υπόλοιπα στραφήκαμε στο πιο απλό, στο αρχέγονο και παράλληλα στο πιο αναγκαίο: Στην επαφή με την ομορφιά, την ενέργεια και την αισιοδοξία που μας δίνει το να βρισκόμαστε στη φύση. Κάποιοι μετακόμισαν στην επαρχία, άλλοι έκαναν τεράστιους περιπάτους με τα πόδια ή με ποδήλατο, άλλοι έτρεξαν, κολύμπησαν, φύτεψαν κήπους και μπαλκόνια. Αν χρειάζεται ένα και μόνο πράγμα να πάρουμε μαζί μας από τα όσα μάθαμε και κάναμε στο λοκντάουν, όταν η ζωή μας επιστρέψει στους φρενήρεις ρυθμούς της παλιάς μας καθημερινότητας, θα πρέπει να είναι η αγάπη και η σχέση που δημιουργήσαμε με τη φύση.
Σήμερα θα δουλέψω από το σπίτι
Η παραγωγικότητα των όσων δούλεψαν από το σπίτι στη διάρκεια αυτής της χρονιάς, όπου ο κορωνοϊός κυριάρχησε στη ζωή μας, αποδεικνύει ότι – όταν όλα γυρίσουν στους προηγούμενους ρυθμούς και επιστρέψουμε στα γραφεία μας – το να δουλεύουμε έστω κάποιες ημέρες από το σπίτι μπορεί να αποδώσει. Οσο για όλους όσοι νοσταλγήσαμε την κίνηση στον δρόμο προς τη δουλειά αλλά και τη συναναστροφή στο γραφείο με τους συναδέλφους μας, είναι σίγουρο ότι όταν ξαναγυρίσουμε στις προηγούμενες συνθήκες σύντομα θα νοσταλγήσουμε την εργασία από το σπίτι, έστω και περιστασιακά.
Ολοι μαζί στο τραπέζι
Ποιοι εργαζόμενοι είχαν την ευκαιρία να τρώνε με την οικογένειά τους συχνότερα από μία φορά την εβδομάδα ή τις 15 μέρες; Στη διάρκεια της καραντίνας είχαμε περισσότερο χρόνο με όσους κλείνει η πόρτα του σπιτιού μας με αποτέλεσμα να περάσουμε χρόνο μαζί, να μαγειρέψουμε μαζί, να παίξουμε, να τσακωθούμε και σίγουρα να φάμε. Ακόμα κι αν κάποια στιγμή βαρεθήκαμε, πράγμα λογικό και αναμενόμενο, δεν θα πρέπει να ξεχάσουμε να πάρουμε μαζί μας τη σημασία του χρόνου που περνάμε με τους ανθρώπους μας ακόμα και κάνοντας πράγματα τετριμμένα και αναμενόμενα, όπως το φαγητό στο ίδιο τραπέζι.
Δικαιούμαι να ξαπλώσω στον καναπέ να δω ταινία
Θυμάμαι ότι αφού γέννησα τον πρώτο μου γιο σκέφτηκα ότι πέρασε για μένα ανεπιστρεπτί η – προ παιδιών – ζωή, όπου «δικαιούμουν», χωρίς καμία τύψη, ενοχή ή εκκρεμότητα να ξαπλώσω στον καναπέ του σαλονιού και να απολαύσω μία, δύο ή και περισσότερες ταινίες. Αλλά ακόμα και όσο τα παιδιά μου μεγάλωναν εγώ και πάλι δεν είχα χρόνο…
Μέχρι που τον Μάρτιο του 2020 ξαφνικά ο χρόνος μού χαρίστηκε και αφού τακτοποίησα τα πάντα στο σπίτι μου, έλυσα όσες εκκρεμότητες μπορούσα και τα έβαλα όλα στη θέση τους, χαλάρωσα, αφού δεν μπορούσα να κάνω κι αλλιώς, και… τεμπέλιασα. Ο,τι κι αν σημαίνει η τεμπελιά για τον καθένα μας, όπως το να κοιμηθούμε περισσότερο το πρωί, να απολαύσουμε μία ή και δύο ταινίες, να διαβάσουμε το βιβλίο μας στη μέση της ημέρας, να ακούσουμε μουσική, να φτιάξουμε τα νύχια μας, ακόμα και να κοιτάμε το ταβάνι, αλλά όλα αυτά χωρίς καμία απολύτως τύψη ή ενοχή.
Αυτό το δικαίωμά μας στην τεμπελιά το οποίο έχουμε συνηθίσει να στερούμε από τον εαυτό μας αλλά και από τα παιδιά μας, χρειάζεται να το κρατήσουμε και μετά το λοκντάουν. Οταν η ζωή θα ξαναγίνει βιαστική και όλοι θα «πρέπει να είμαστε συνεχώς απασχολημένοι δημιουργικά και παραγωγικά». Τότε θα έχει αξία να θυμηθούμε ή να μην ξεχάσουμε πόσο χρειαζόμαστε αυτή την ξεκούραση χωρίς ενοχές και εκκρεμότητες να καραδοκούν για να μας ενοχλήσουν όσο εμείς ρεμβάζουμε απολαμβάνοντας τη ζωή, που δυστυχώς ή ευτυχώς δεν είναι τίποτε άλλο από το τώρα.
Τρέμω την ώρα που θα βοηθήσω τα παιδιά μου με το διάβασμα
Πριν τον κορωνοϊό το να βοηθήσω τα παιδιά μου με το διάβασμα μού φαινόταν τόσο δύσκολο όσο οι εξετάσεις για το πανεπιστήμιο. Αυτά να δυσανασχετούν κι εγώ να θυμώνω, να απογοητεύομαι και να απελπίζομαι. Μέχρι που χρειάστηκε όχι απλά να βοηθάω με τα μαθήματα αλλά και να υποκαταστήσω τον δάσκαλό τους κατά κάποιον τρόπο.
Και τότε συνειδητοποίησα ότι για να μπορέσω να τους βοηθήσω πραγματικά χρειαζόταν να κατανοήσω τη θέση τους: Τόσον καιρό μακριά από τους φίλους τους, τον δάσκαλό τους, πίσω από μία οθόνη να προσπαθούν να μάθουν καινούργια πράγματα. Και κάπως έτσι νιώθοντας κατανόηση για τη δύσκολη νέα κατάσταση στην οποία βρίσκονταν τα παιδιά μου αλλά κι εγώ μαζί τους, κατάφερα να τα βοηθήσω ουσιαστικά. Αυτή την κατανόηση θέλω να πάρω μαζί μου μετά το λοκντάουν. Για τα παιδιά μου, για όλους τους φίλους και τους αγαπημένους μου αλλά και για εμένα την ίδια.
Η διαφοροποίηση της μουσικής – η απόλυτη συνταγή επιτυχίας;
Όσο αφήνεις το παρελθόν να σε στοιχειώνει, τόσο λιγότερο θα απολαμβάνεις τη ζωή σου
Τάσος Λειβαδίτης: «Μάθε να αγαπάς αυτούς που δεν πληγώνουν την αγάπη»
Δε κλαίω γιατί είμαι αδύναμος! Κλαίω γιατί είμαι ζωντανός!
the best anti ageing creams
23 January 2022 at 9:26 am
Hey There. I found your blog using msn. This is a very well written article. I’ll make sure to bookmark it and return to read more of your useful information. Thanks for the post. I’ll definitely return.
Elvina Conces
28 January 2022 at 4:56 pm
very good post, i undoubtedly really like this excellent website, continue it
work at home
15 March 2023 at 8:19 pm
rental property passive income
health blog email marketing for revenue
PharmEmpire invite bonus
choosing the right pharmacy affiliate program
Buy Metformin on dark web
25 March 2023 at 11:21 am
Diabetes drugs, now with the convenience of home delivery and low
prices Affordable diabetes medication without prescription
Affordable diabetes medication without prescription Want some
Lantus insulin for cheap? The internet’s got your back
excursion dauphin martinique
26 March 2023 at 11:24 pm
There are some fascinating points in time in this article but I don?t know if I see all of them heart to heart. There is some validity however I’ll take maintain opinion until I look into it further. Good article , thanks and we would like more! Added to FeedBurner as effectively
urine
31 March 2023 at 8:42 am
fantastic submit, very informative. I wonder why the other specialists of this sector don’t understand this. You should proceed your writing. I am confident, you’ve a great readers’ base already!
Runtz
2 April 2023 at 3:23 am
I really appreciate this post. I have been looking everywhere for this! Thank goodness I found it on Bing. You’ve made my day! Thank you again
باصات
9 April 2023 at 8:48 pm
I have learned some new points from your website about pcs. Another thing I have always presumed is that laptop computers have become an item that each household must have for several reasons. They offer convenient ways in which to organize the home, pay bills, shop, study, listen to music and perhaps watch television shows. An innovative way to complete these tasks is with a notebook. These computers are portable ones, small, highly effective and transportable.
pos system for hair salon
11 April 2023 at 10:36 am
Pretty section of content. I just stumbled upon your blog and in accession capital to assert that I get in fact enjoyed account your blog posts. Anyway I will be subscribing to your augment and even I achievement you access consistently fast.
how to become a credit card processor
16 May 2023 at 8:53 am
There is noticeably a bundle to know about this. I assume you made certain good points in features also.
حسين الحثيلي
26 May 2023 at 5:45 am
I was blown away by the level of professionalism and expertise displayed by the team at amcauto.co. They clearly know their stuff when it comes to MAN trucks.
bokep jepang
1 July 2023 at 12:33 am
I simply couldn’t leave your web site before suggesting that I extremely loved the usual info an individual supply in your guests? Is gonna be again continuously in order to check out new posts
how to become an iso
18 August 2023 at 7:08 pm
I do agree with all of the ideas you have introduced to your post. They’re really convincing and will definitely work. Nonetheless, the posts are too short for newbies. May you please prolong them a little from next time? Thanks for the post.
(Promotional products supplier|Promotional products supplier china|Promotional products manufacturer}
18 September 2023 at 6:07 pm
Howdy! This is my first comment here so I just wanted to give a quick shout out and tell you I genuinely enjoy reading through your posts. Can you recommend any other blogs/websites/forums that go over the same subjects? Thanks a ton!
payment processing residual income
18 September 2023 at 8:13 pm
Yet another thing to mention is that an online business administration training is designed for scholars to be able to easily proceed to bachelors degree programs. The 90 credit college degree meets the other bachelor education requirements and when you earn the associate of arts in BA online, you will get access to the most up-to-date technologies within this field. Several reasons why students want to be able to get their associate degree in business is because they may be interested in this area and want to get the general knowledge necessary in advance of jumping to a bachelor diploma program. Many thanks for the tips you provide in the blog.
인천출장안마
19 September 2023 at 9:54 pm
This article is absolutely incredible! The author has done a tremendous job of conveying the information in an compelling and informative manner. I can’t thank him enough for sharing such valuable insights that have undoubtedly enlightened my understanding in this subject area. Kudos to her for producing such a gem!
colorful matte liquid eyeliner waterproof long lasting
20 September 2023 at 12:00 pm
The things i have observed in terms of laptop memory is the fact there are specifications such as SDRAM, DDR or anything else, that must match up the specifications of the mother board. If the computer’s motherboard is pretty current and there are no computer OS issues, improving the memory space literally requires under an hour or so. It’s among the list of easiest laptop upgrade types of procedures one can envision. Thanks for giving your ideas.
fiserv iso partnership
21 September 2023 at 12:05 am
I have seen plenty of useful items on your web site about personal computers. However, I’ve got the thoughts and opinions that notebooks are still more or less not powerful enough to be a good selection if you often do projects that require lots of power, like video enhancing. But for website surfing, microsoft word processing, and majority of other popular computer functions they are just fine, provided you cannot mind the small screen size. Many thanks sharing your ideas.
start a merchant services company
21 September 2023 at 1:02 am
Thanks for enabling me to obtain new thoughts about desktops. I also contain the belief that one of the best ways to help keep your notebook in excellent condition is to use a hard plastic-type material case, and also shell, that fits over the top of your computer. These kinds of protective gear are generally model targeted since they are manufactured to fit perfectly within the natural casing. You can buy all of them directly from the vendor, or via third party places if they are intended for your laptop computer, however only a few laptop could have a covering on the market. Yet again, thanks for your recommendations.
boutique en ligne
23 September 2023 at 12:09 am
The core of your writing while sounding agreeable initially, did not work properly with me personally after some time. Somewhere within the sentences you actually managed to make me a believer unfortunately just for a while. I still have a problem with your jumps in logic and one would do well to fill in all those breaks. If you can accomplish that, I would definitely end up being amazed.
Minoo Welding Gun
23 September 2023 at 9:13 pm
Hi, i think that i saw you visited my web site thus i got here to ?return the prefer?.I’m attempting to in finding issues to enhance my site!I guess its adequate to make use of a few of your concepts!!
Isabelle Long
23 September 2023 at 9:44 pm
I’ve been following this site for a while, and I’m always impressed by the quality of content. Keep it up!
代开免军训证明
24 September 2023 at 2:59 pm
I?ve been exploring for a little bit for any high-quality articles or blog posts on this kind of area . Exploring in Yahoo I finally stumbled upon this site. Reading this information So i am satisfied to convey that I’ve an incredibly good uncanny feeling I discovered just what I needed. I such a lot without a doubt will make sure to don?t omit this site and provides it a look regularly.
출장마사지
24 September 2023 at 7:34 pm
I am continually impressed by your ability to delve into subjects with grace and clarity. Your articles are both informative and enjoyable to read, a rare combination. Your blog is a valuable resource, and I am sincerely grateful for it.
White label payments
25 September 2023 at 7:07 pm
Thanks for your interesting article. Other thing is that mesothelioma cancer is generally caused by the inhalation of dust from mesothelioma, which is a positivelly dangerous material. It’s commonly viewed among staff in the engineering industry who may have long exposure to asbestos. It’s also caused by living in asbestos covered buildings for some time of time, Genes plays an important role, and some persons are more vulnerable on the risk than others.
출장안마
25 September 2023 at 11:50 pm
I’m genuinely impressed by how effortlessly you distill intricate concepts into easily digestible information. Your writing style not only imparts knowledge but also engages the reader, making the learning experience both enjoyable and memorable. Your passion for sharing your expertise shines through, and for that, I’m deeply grateful.
출장마사지
26 September 2023 at 12:43 am
I must applaud your talent for simplifying complex topics. Your ability to convey intricate ideas in such a relatable manner is admirable. You’ve made learning enjoyable and accessible for many, and I deeply appreciate that.
how to be a payment service provider
26 September 2023 at 1:36 am
Aw, this was a really nice post. In concept I wish to put in writing like this additionally ? taking time and actual effort to make an excellent article? however what can I say? I procrastinate alot and under no circumstances seem to get one thing done.
출장마사지
26 September 2023 at 2:27 am
I couldn’t agree more with the insightful points you’ve articulated in this article. Your profound knowledge on the subject is evident, and your unique perspective adds an invaluable dimension to the discourse. This is a must-read for anyone interested in this topic.
출장마사지
27 September 2023 at 12:45 am
I couldn’t agree more with the insightful points you’ve made in this article. Your depth of knowledge on the subject is evident, and your unique perspective adds an invaluable layer to the discussion. This is a must-read for anyone interested in this topic.
situs porno
28 September 2023 at 2:25 am
http://www.walf-groupe.com/idrissa-seck-voter-tot
video porno
28 September 2023 at 12:38 pm
This is hands down one of the finest articles I’ve read on this topic! The author’s comprehensive knowledge and enthusiasm for the subject shine through in every paragraph. I’m so grateful for coming across this piece as it has enriched my knowledge and sparked my curiosity even further. Thank you, author, for dedicating the time to create such a outstanding article!
nick difrancesco
1 October 2023 at 2:57 am
I just couldn’t leave your site prior to suggesting that I actually enjoyed the usual information a person provide on your visitors? Is going to be again continuously in order to investigate cross-check new posts
strippers houston
2 October 2023 at 12:18 pm
Thank you a bunch for sharing this with all folks you actually know what you are talking about! Bookmarked. Kindly also consult with my web site =). We can have a hyperlink alternate agreement among us!
bali & perth seo service
2 October 2023 at 1:18 pm
You really make it seem so easy with your presentation but I find this matter to be actually something which I think I would never understand. It seems too complicated and very broad for me. I’m looking forward for your next post, I?ll try to get the hang of it!
starting a credit card processing company
3 October 2023 at 3:11 am
wonderful issues altogether, you simply received a emblem new reader. What might you recommend about your submit that you simply made some days in the past? Any certain?
open a credit card processing company
4 October 2023 at 11:13 pm
I am no longer certain where you’re getting your info, but great topic. I needs to spend some time finding out more or understanding more. Thanks for great information I used to be in search of this info for my mission.
how to start a payment processing
5 October 2023 at 10:19 am
Great beat ! I wish to apprentice even as you amend your site, how can i subscribe for a blog website? The account helped me a applicable deal. I have been a little bit acquainted of this your broadcast provided shiny transparent concept
how much does it cost to start a payment processing company
5 October 2023 at 8:43 pm
As I site possessor I believe the content matter here is rattling magnificent , appreciate it for your hard work. You should keep it up forever! Good Luck.
credit card processing business start-up
7 October 2023 at 7:56 am
Oh my goodness! a tremendous article dude. Thanks Nonetheless I’m experiencing subject with ur rss . Don?t know why Unable to subscribe to it. Is there anyone getting equivalent rss downside? Anybody who is aware of kindly respond. Thnkx
wall art sets
7 October 2023 at 9:14 am
http://www.bestartdeals.com.au is Australia’s Trusted Online Print Art Gallery. We offer 100 high quality budget canvas prints wall prints online since 2009, Take 30-70 OFF store wide sale, Prints starts $20, FREE Delivery Australia, NZ, USA. We do Worldwide Shipping across 50+ Countries.
제주출장안마
7 October 2023 at 10:47 pm
Your unique approach to addressing challenging subjects is like a breath of fresh air. Your articles stand out with their clarity and grace, making them a pure joy to read. Your blog has now become my go-to source for insightful content.
payment processing business model
10 October 2023 at 10:34 am
One thing I would really like to say is always that car insurance cancelling is a horrible experience so if you’re doing the best things as being a driver you simply won’t get one. A number of people do have the notice that they are officially dumped by their insurance company and several have to struggle to get further insurance following a cancellation. Affordable auto insurance rates tend to be hard to get from a cancellation. Having the main reasons for auto insurance termination can help motorists prevent getting rid of in one of the most essential privileges out there. Thanks for the tips shared via your blog.
starting a payment processing company
12 October 2023 at 10:26 am
Greetings! I know this is kinda off topic but I was wondering which blog platform are you using for this site? I’m getting sick and tired of WordPress because I’ve had issues with hackers and I’m looking at options for another platform. I would be fantastic if you could point me in the direction of a good platform.
출장마사지
13 October 2023 at 10:16 pm
I’ve discovered a treasure trove of knowledge in your blog. Your unwavering dedication to offering trustworthy information is truly commendable. Each visit leaves me more enlightened, and I deeply appreciate your consistent reliability.
how to start an ISO
14 October 2023 at 11:48 am
Thanks for sharing your ideas. I might also like to state that video games have been ever before evolving. Better technology and enhancements have made it simpler to create practical and active games. These types of entertainment video games were not really sensible when the actual concept was first of all being used. Just like other areas of technological know-how, video games also have had to develop as a result of many decades. This itself is testimony towards the fast progression of video games.
출장마사지
14 October 2023 at 12:06 pm
I’m genuinely impressed by how effortlessly you distill intricate concepts into easily digestible information. Your writing style not only imparts knowledge but also engages the reader, making the learning experience both enjoyable and memorable. Your passion for sharing your expertise shines through, and for that, I’m deeply grateful.
Nixie
15 October 2023 at 5:37 am
I really appreciate this post. I have been looking all over for this! Thank goodness I found it on Bing. You’ve made my day! Thanks again
btyr
16 October 2023 at 2:41 pm
My brother recommended I may like this web site. He used to be entirely right. This submit actually made my day. You cann’t imagine just how a lot time I had spent for this information! Thank you!
제주출장마사지
19 October 2023 at 3:18 am
I just wanted to express how much I’ve learned from this article. Your meticulous research and clear explanations make the information accessible to all readers. It’s evident that you’re dedicated to providing valuable content.
창원출장안마
19 October 2023 at 3:26 am
Your positivity and enthusiasm are undeniably contagious! This article brightened my day and left me feeling inspired. Thank you for sharing your uplifting message and spreading positivity among your readers.
medyum
19 October 2023 at 11:23 pm
Merhaba Ben Haluk Hoca, Aslen Irak Asıllı Arap Hüseyin Efendinin Torunuyum. Yaklaşık İse 40 Yıldır Havas Ve Hüddam İlmi Üzerinde Sizlere 100 Sonuç Veren Garantili Çalışmalar Hazırlamaktayım, 1964 Yılında Irak’ın Basra Şehrinde Doğdum, Dedem Arap Hüseyin Efendiden El Aldım Ve Sizlere 1990 lı Yıllardan Bu Yana Medyum Hocalık Konularında Hizmet Veriyorum, 100 Sonuç Vermiş Olduğum Çalışmalar İse, Giden Eşleri Sevgilileri Geri Getirme, Aşk Bağlama, Aşık Etme, Kısmet Açma, Büyü Bozma Konularında Garantili Sonuçlar Veriyorum, Başta Almanya Fransa Hollanda Olmak Üzere Dünyanın Neresinde Olursanız Olun Hiç Çekinmeden Benimle İletişim Kurabilirsiniz.
창원출장안마
19 October 2023 at 11:57 pm
I am continually impressed by your ability to delve into subjects with grace and clarity. Your articles are both informative and enjoyable to read, a rare combination. Your blog is a valuable resource, and I am sincerely grateful for it.
Dermal Fillers Uxbridge
20 October 2023 at 12:13 am
My brother recommended I might like this website. He was once totally right. This publish truly made my day. You can not believe just how a lot time I had spent for this information! Thank you!
Almanya medyum arıyorum
20 October 2023 at 1:19 pm
Almanya’nın en iyi güvenilir medyumunun tüm sosyal medya hesaplarını sizlere paylaşıyoruz, güvenin ve kalitelin tek adresi olan medyum haluk hoca 40 yıllık uzmanlığı ile sizlerle.
con artists
26 November 2023 at 3:39 pm
https://sendgrid.com/blog/what-is-an-smtp-server/
rim job
2 December 2023 at 3:38 pm
jeff@twilio.com
fuck blm
4 December 2023 at 4:25 am
nick.difrancesco@purwell.com
인천출장마사지
31 December 2023 at 8:00 pm
I couldn’t agree more with the insightful points you’ve made in this article. Your depth of knowledge on the subject is evident, and your unique perspective adds an invaluable layer to the discussion. This is a must-read for anyone interested in this topic.
서울출장안마
31 December 2023 at 8:15 pm
Your positivity and enthusiasm are undeniably contagious! This article brightened my day and left me feeling inspired. Thank you for sharing your uplifting message and spreading positivity among your readers.
서울출장안마
3 January 2024 at 12:54 pm
I couldn’t agree more with the insightful points you’ve articulated in this article. Your profound knowledge on the subject is evident, and your unique perspective adds an invaluable dimension to the discourse. This is a must-read for anyone interested in this topic.
출장마사지
3 January 2024 at 4:50 pm
Your enthusiasm for the subject matter shines through every word of this article; it’s infectious! Your commitment to delivering valuable insights is greatly valued, and I eagerly anticipate more of your captivating content. Keep up the exceptional work!
서울출장샵
4 January 2024 at 9:11 pm
Your blog has rapidly become my trusted source of inspiration and knowledge. I genuinely appreciate the effort you invest in crafting each article. Your dedication to delivering high-quality content is apparent, and I eagerly await every new post.
서울출장샵
4 January 2024 at 10:06 pm
Your dedication to sharing knowledge is unmistakable, and your writing style is captivating. Your articles are a pleasure to read, and I consistently come away feeling enriched. Thank you for being a dependable source of inspiration and information.
출장샵
6 January 2024 at 7:11 am
Your unique approach to tackling challenging subjects is a breath of fresh air. Your articles stand out with their clarity and grace, making them a joy to read. Your blog is now my go-to for insightful content.
출장샵
6 January 2024 at 7:25 am
I simply wanted to convey how much I’ve gleaned from this article. Your meticulous research and clear explanations make the information accessible to all readers. It’s abundantly clear that you’re committed to providing valuable content.
인천출장마사지
7 January 2024 at 10:56 am
Your writing style effortlessly draws me in, and I find it nearly impossible to stop reading until I’ve reached the end of your articles. Your ability to make complex subjects engaging is indeed a rare gift. Thank you for sharing your expertise!
서울출장샵
7 January 2024 at 11:43 am
Your enthusiasm for the subject matter shines through in every word of this article. It’s infectious! Your dedication to delivering valuable insights is greatly appreciated, and I’m looking forward to more of your captivating content. Keep up the excellent work!
출장샵
7 January 2024 at 12:02 pm
Your blog has rapidly become my trusted source of inspiration and knowledge. I genuinely appreciate the effort you invest in crafting each article. Your dedication to delivering high-quality content is apparent, and I eagerly await every new post.
출장마사지
2 February 2024 at 5:42 am
I’m continually impressed by your ability to dive deep into subjects with grace and clarity. Your articles are both informative and enjoyable to read, a rare combination. Your blog is a valuable resource, and I’m grateful for it.
서울출장마사지
14 March 2024 at 6:13 am
In a world where trustworthy information is more crucial than ever, your dedication to research and the provision of reliable content is truly commendable. Your commitment to accuracy and transparency shines through in every post. Thank you for being a beacon of reliability in the online realm.
출장안마
14 March 2024 at 6:18 am
Your storytelling prowess is nothing short of extraordinary. Reading this article felt like embarking on an adventure of its own. The vivid descriptions and engaging narrative transported me, and I eagerly await to see where your next story takes us. Thank you for sharing your experiences in such a captivating manner.
출장안마
15 March 2024 at 7:25 am
I simply wanted to convey how much I’ve gleaned from this article. Your meticulous research and clear explanations make the information accessible to all readers. It’s abundantly clear that you’re committed to providing valuable content.