Ψυχολογία
Κοινωνική Φοβία,γνωστή επίσης ως Διαταραχή Κοινωνικού Άγχους
Η Κοινωνική Φοβία είναι μια αγχώδης διαταραχή η οποία, όπως έχει διαπιστωθεί τα τελευταία χρόνια, είναι πολύ περισσότερο διαδεδομένη απ’ ότι πίστευαν μέχρι πρόσφατα οι ειδικοί της ψυχικής υγείας. Στις σοβαρές περιπτώσεις Κοινωνικής Φοβίας (Γενική Κοινωνική Φοβία) οι κοινωνικές και επαγγελματικές δραστηριότητες και η ζωή του ατόμου που υποφέρει από αυτή τη διαταραχή, περιορίζονται στον ίδιο βαθμό που περιορίζονται και στα άτομα που υποφέρουν από αγοραφοβία. Κοινωνικές καταστάσεις, δραστηριότητες καθώς και επαφές με άλλα άτομα που θεωρούνται συνηθισμένες και καθημερινές για άλλους ανθρώπους, προκαλούν έντονα συμπτώματα άγχους και φόβου στα άτομα που υποφέρουν από αυτή τη διαταραχή. Η ένταση αυτών των συναισθημάτων διαφέρει από άτομο σε άτομο καθώς επίσης ποικίλουν και οι καταστάσεις οι οποίες τα προκαλούν.
Η Κοινωνική Φοβία διαφέρει από την απλή ντροπαλότητα ή συστολή καθώς το άτομο με Κοινωνική Φοβία αισθάνεται πολύ εντονότερο άγχος, αποφεύγει με κάθε τρόπο τις κοινωνικές καταστάσεις που του προκαλούν φόβο και το άγχος του δεν μετριάζεται μέσω σταδιακής εξοικείωσης με την κατάσταση που το προκαλεί. Επίσης, το άγχος συχνά συνοδεύεται, ή ακόμη και χαρακτηρίζεται, από σωματικά συμπτώματα όπως ερυθρίαση του προσώπου, εφίδρωση, τρέμουλο και μυϊκούς σπασμούς, ναυτία, τραυλισμό, ταχυπαλμία, γαστρεντερική δυσφορία, διάρροια, συχνουρία, ξηροστομία, γρήγορη αναπνοή, μούδιασμα ή μυρμήγκιασμα στα πόδια και στα χέρια, μυϊκή ένταση κ.α.
Στη χειρότερη περίπτωση, όταν για παράδειγμα ένα άτομο με σοβαρή μορφή Κοινωνικής Φοβίας δεν μπορεί να αποφύγει μια κατάσταση που του προκαλεί έντονο άγχος, αυτά τα αισθήματα του φόβου και τα σωματικά συμπτώματα μπορούν να οδηγήσουν σε κρίση πανικού. Πρόκειται για μια γρήγορη κορύφωση, που συνήθως διαρκεί μόνο λίγα λεπτά, κατά τη διάρκεια των οποίων το άτομο αισθάνεται να κατακλύζεται από άγχος, φοβάται ότι θα χάσει τον έλεγχο, και ίσως πιστεύει ότι τρελαίνεται ή ότι παθαίνει καρδιακή προσβολή ή ότι πεθαίνει. Αυτά τα αισθήματα φτάνουν στον αποκορύφωμά τους και μετά από λίγο περνούν, αφήνοντας το άτομο να νιώθει αδύναμο και εξουθενωμένο. Αν και οι κρίσεις αυτές προκαλούν μεγάλη ένταση, τελικά περνούν μόνες τους και δεν μπορούν να βλάψουν σημαντικά τον πάσχοντα. Αυξάνουν όμως και εντείνουν την τάση αποφυγής έκθεσης σε παρόμοια κοινωνική κατάσταση στο μέλλον.
Η Κοινωνική Φοβία είναι μία χρόνια κατάσταση που αρχίζει συνήθως στην παιδική ή εφηβική ηλικία. Έρευνες από ορισμένους ειδικούς έχουν επίσης εντοπίσει ορισμένες συμπεριφορές και εκδηλώσεις από τη νηπιακή ακόμη ηλικία, οι οποίες έχει διαπιστωθεί ότι είναι ενδεικτικές πιθανής ανάπτυξης Κοινωνικής Φοβίας κατά την παιδική ή εφηβική ηλικία. Έγκαιρη διάγνωση και θεραπεία μπορεί να μετριάσει ή να θεραπεύσει τα συμπτώματα Κοινωνικής Φοβίας και να εμποδίσει την περαιτέρω ανάπτυξή τους. Επίσης, η έγκαιρη διάγνωση και θεραπεία μπορεί να εμποδίσει την ανάπτυξη άλλων πρόσθετων σοβαρών διαταραχών οι οποίες συνοδεύουν συχνά την Κοινωνική Φοβία. Όπως, για παράδειγμα, τον εθισμό στο αλκοόλ ή τα ναρκωτικά, τα οποία χρησιμοποιούν ορισμένα άτομα με κοινωνική φοβία σαν ένα μέσο ανακούφισης και μετριασμού των φόβων και του άγχους που εμποδίζουν ή και αποκλείουν τη συμμετοχή τους σε κοινωνικές δραστηριότητες και καταστάσεις. Τα άτομα με Κοινωνική Φοβία υποφέρουν επίσης συχνά και από άλλες αγχώδεις διαταραχές, καθώς και κατάθλιψη η οποία είναι δυνατόν να περιλαμβάνει και τάσεις αυτοκτονίας. Το πρωταρχικό πρόβλημα όμως που κυριαρχεί στην κλινική εικόνα του ατόμου είναι η Κοινωνική Φοβία, ενώ τα άλλα προβλήματα είναι δευτερεύοντα.
Τα άτομα με Κοινωνική Φοβία βιώνουν συνήθως τα παρακάτω συναισθήματα όταν αντιμετωπίζουν μια κοινωνική κατάσταση που τους προκαλεί φόβο και άγχος:
• Πεποίθηση ότι η προσοχή των άλλων ανθρώπων στο περιβάλλον είναι επικεντρωμένη σ’ αυτούς
• Αίσθηση ότι δίνουν συνεχώς «παράσταση» για τους άλλους και φόβος ότι δεν μπορούν να αποδώσουν όπως πρέπει. Αυτή η αίσθηση ισχύει ακόμη και όταν πρόκειται για απλές δραστηριότητες όπως όταν περπατάνε, τρώνε, γράφουν κλ.π.
• Αίσθηση ότι είναι συνεχώς εκτεθειμένοι στην παρατήρηση, την κριτική ή τον εξονυχιστικό έλεγχο των άλλων
• Φόβο ότι δεν είναι ικανοί να φερθούν σωστά ή όπως αναμένεται από αυτούς
• Φόβο ότι θα κάνουν κάποιο λάθος που θα γίνει αντιληπτό από τους άλλους
• Πεποίθηση ότι οποιοσδήποτε άλλος είναι ικανός να φερθεί σωστά στη δεδομένη κοινωνική κατάσταση εκτός από αυτούς
• Φόβο ότι οι άλλοι τους κρίνουν δυσμενώς
• Φόβο ότι θα γελοιοποιηθούν ή θα εξευτελιστούν μπροστά στους άλλους
• Φόβο ότι οι εκδηλώσεις του άγχους τους είναι φανερές στους άλλους οι οποίοι θα τους θεωρήσουν αδύναμους, αλλόκοτους, τρελούς ή ηλίθιους
• Φόβο ότι οι άλλοι θα ανακαλύψουν το «φοβερό τους μυστικό», ότι δηλαδή υποφέρουν από Κοινωνική Φοβία
Ο τελευταίος φόβος, μαζί με το φόβο ότι οι άλλοι θα αντιληφθούν τα σωματικά τους συμπτώματα, είναι πιθανόν οι δύο κυριότεροι υποβόσκοντες φόβοι των ατόμων με Κοινωνική Φοβία. Αυτός ο φόβος της αποκάλυψης του προβλήματός τους, συχνά εμποδίζει τους πάσχοντες με αυτή τη διαταραχή να ζητήσουν κάποια βοήθεια, υποστήριξη ή θεραπεία. Ή και όταν ακόμη η απόγνωση που αισθάνονται τους αναγκάσει να ζητήσουν κάποιο είδος θεραπείας, συνήθως δεν παρουσιάζουν το πραγματικό τους πρόβλημα ανοιχτά, κι έτσι επαφίεται στην οξυδέρκεια και πείρα του θεραπευτή να το ανακαλύψει. Ο φόβος της αποκάλυψης του πραγματικού τους προβλήματος είναι συχνά τόσο έντονος που αναγκάζει τους πάσχοντες να καταστρώνουν λεπτομερή στρατηγικά σχέδια σχετικά με το πως θα αποφύγουν τις καταστάσεις που τους προκαλούν τρόμο, αλλά και πως ταυτόχρονα θα καλύψουν την πραγματική αιτία της αποφυγής με πιστευτές δικαιολογίες και εξηγήσεις.
Η Κοινωνική Φοβία χωρίζεται σε δύο κατηγορίες, την Ειδική Κοινωνική Φοβία και τη Γενική Κοινωνική Φοβία.
Ειδική Κοινωνική Φοβία
Τα άτομα με Ειδική Κοινωνική Φοβία αισθάνονται άγχος και φόβο σε συγκεκριμένες κοινωνικές καταστάσεις τις οποίες αποφεύγουν ή αντιμετωπίζουν με μεγάλη δυσκολία. Εκτός από τις συγκεκριμένες αυτές καταστάσεις, τα άτομα αυτά δεν αντιμετωπίζουν προβλήματα σε άλλες κοινωνικές καταστάσεις. Η πιο διαδεδομένη Ειδική Κοινωνική Φοβία είναι η δημόσια ομιλία σε κοινό ή η συμμετοχή σε δημόσια παράσταση. Εάν κάποιος πάσχει από αυτή την Ειδική Κοινωνική Φοβία μπορεί, για παράδειγμα, στις περισσότερες περιπτώσεις να συναναστρέφεται με άλλους ανθρώπους χωρίς κανένα πρόβλημα. Ωστόσο, όταν πρέπει να σηκωθεί και να μιλήσει μπροστά σε άλλους, αγχώνεται, τον λούζει κρύος ιδρώτας, αισθάνεται ένα κόμπο στο λαιμό, πιθανώς τραυλίζει, ή σταματά εντελώς να μιλά. Στη χειρότερη περίπτωση, μπορεί να καταστεί παντελώς αδύνατο για τον πάσχοντα να μιλήσει σε κοινό ή ακόμα και να θέσει ένα απλό ερώτημα. Μια άλλη αρκετά διαδεδομένη Ειδική Κοινωνική Φοβία είναι φόβος και άγχος αντιμετώπισης ατόμων που κατέχουν μια ανώτερη θέση ή θέση εξουσίας (όπως προϊσταμένους), ή κοινωνικές επαφές με άτομα τα οποία ο πάσχων θεωρεί ότι έχουν ανώτερη μόρφωση ή κοινωνική θέση, άτομα του αντίθετου φύλου και, γενικά, άτομα τα οποία ο πάσχων αξιολογεί ως σημαντικά. Σ’ αυτές τις περιπτώσεις ο πάσχων αισθάνεται ότι πρέπει να αποδώσει τέλεια ή να κάνει την καλύτερη δυνατή εντύπωση, αλλά την ίδια στιγμή είναι πεπεισμένος ότι είναι ανεπαρκής και δεν είναι ικανός να το κάνει, ή ότι τα σωματικά του συμπτώματα άγχους θα γίνουν αντιληπτά από τα σημαντικά άτομα, τα οποία σαν αποτέλεσμα θα τον απορρίψουν και θα τον θεωρήσουν γελοίο. Άλλες Ειδικές Κοινωνικές Φοβίες μπορεί να περιλαμβάνουν ακόμη και καθημερινές, απλές δραστηριότητες. Για παράδειγμα, ο πάσχων βιώνει έντονο άγχος και σωματικά συμπτώματα όταν χρειάζεται να γράψει κάτι ή να υπογράψει μια επιταγή ή ένα έγγραφο ενώπιον άλλων, όταν τρώει ενώπιον άλλων, όταν περπατάει και αισθάνεται ότι η προσοχή άλλων ανθρώπων στο περιβάλλον είναι στραμμένη επάνω του κλ.π.
Γενική Κοινωνική Φοβία
Οι άνθρωποι που πάσχουν από Γενική Κοινωνική Φοβία έχουν την τάση να θεωρούν ότι γίνονται το επίκεντρο της προσοχής σε οποιονδήποτε χώρο βρεθούν μαζί με άλλους ανθρώπους, ή όταν προβαίνουν σε οποιαδήποτε δραστηριότητα παρουσία άλλων και αυτό τους προκαλεί έντονο άγχος. Νιώθουν σαν να δίνουν «παράσταση» συνεχώς με οτιδήποτε κάνουν και οι άλλοι άνθρωποι είναι το «κοινό» που παρακολουθεί κάθε κίνησή τους και θα τους κρίνει. Αλλά την ίδια στιγμή είναι πεπεισμένοι ότι δεν μπορούν να αποδώσουν, ότι θα κάνουν κάποιο λάθος που θα γίνει αντιληπτό από τους άλλους, ή ότι κάτι (συνήθως ασαφές) επάνω τους ή στη συμπεριφορά τους είναι αλλόκοτο ή γελοίο, ή ότι οι σωματικές τους εκδηλώσεις άγχους, οι οποίες είναι έξω από τον έλεγχό τους, είναι φανερές στους άλλους. Ο κύριος φόβος τους είναι ότι οι άλλοι θα τους θεωρήσουν αλλόκοτους, γελοίους ή ηλίθιους και θα τους κρίνουν δυσμενώς ή θα τους απορρίψουν.
Το άγχος των ατόμων με αυτό τον τύπο Κοινωνικής Φοβίας είναι γενικευμένο σε όλες σχεδόν τις κοινωνικές δραστηριότητες, συναναστροφές και καταστάσεις. Αποφεύγουν ή συμμετέχουν με μεγάλη δυσκολία και άγχος σε κάθε είδος κοινωνικής συγκέντρωσης, όπως πάρτι, ομαδικές εξόδους κλ.π., νιώθουν άγχος όταν τους συστήνουν σε άλλους ανθρώπους, ιδιαίτερα αν θεωρούν αυτούς τους ανθρώπους σημαντικούς ή αν είναι ελκυστικά άτομα του αντίθετου φύλου, τους είναι δύσκολο να μπουν σε καταστήματα, εστιατόρια, καφετέριες ή σ’ ένα δωμάτιο γεμάτο από ανθρώπους, δυσκολεύονται να ζητήσουν οδηγίες από κάποιον άγνωστο, αισθάνονται άγχος όταν μιλούν στο τηλέφωνο, αγχώνονται με την ιδέα ότι θα βγάλουν τα ρούχα τους σε δημόσιο χώρο κι έτσι δεν μπορούν να πάνε στην παραλία, οι άντρες κυρίως δεν μπορούν να χρησιμοποιήσουν δημόσια αφοδευτήρια κ.ά. Επίσης, μπορεί να τους είναι δύσκολο να συμμετάσχουν σε συνέδρια ή να συνεργαστούν με τον προϊστάμενό τους ή τους συνεργάτες τους στη δουλειά, ακόμα και όταν πρέπει να το κάνουν. Αισθάνονται άγχος όταν το βλέμμα τους διασταυρώνεται με το βλέμμα κάποιου άλλου, όταν γράφουν, τρώνε, πίνουν, περπατάνε και, γενικά, όταν κάνουν οτιδήποτε παρουσία άλλων ανθρώπων. Συχνά, το άγχος τους περιλαμβάνει ακόμη και απλές κινήσεις παρουσία άλλων, όπως να μετακινηθούν από τη θέση τους, να αλλάξουν τη στάση του σώματός τους, να βγάλουν κάτι από τη τσέπη τους, να ξύσουν το πρόσωπό τους κλ.π. Τα άτομα με Γενικευμένη Κοινωνική Φοβία αποφεύγουν να προβούν σ’ αυτές ή παρόμοιες δραστηριότητες και κινήσεις παρουσία άλλων, ή τις κάνουν με μεγάλη δυσκολία και άγχος.
Τα άτομα με Γενική Κοινωνική Φοβία αισθάνονται δυσφορία και άγχος με κάθε είδους κοινωνικές επαφές, συναναστροφές και δραστηριότητες και κάθε είδους διαπροσωπικές σχέσεις. Εξαίρεση είναι οι άνθρωποι του άμεσου περιβάλλοντός τους ή άνθρωποι με τους οποίους έχουν μεγάλη οικειότητα. Οι περισσότεροι από τους πάσχοντες με Γενική Κοινωνική Φοβία, ειδικά οι άντρες, αντιμετωπίζουν δυσκολία στη δημιουργία μακροχρόνιων σχέσεων. Επίσης αντιμετωπίζουν μεγάλη δυσκολία να πηγαίνουν στη δουλειά τους, στο σχολείο, για ψώνια ή οπουδήποτε αλλού έξω από το σπίτι τους που καταλήγει να είναι το μόνο μέρος όπου αισθάνονται άνετα. Πολλοί πάσχοντες αναγκάζονται να αλλάξουν τον τρόπο ζωή τους ανάλογα με τα συμπτώματά τους. Μπορεί να αποφύγουν να αποδεχτούν μια προαγωγή στη δουλειά παρόλο που μπορεί να είναι ιδιαίτερα ικανοί για μια περισσότερο απαιτητική και προσοδοφόρα εργασία. Αυτό σημαίνει ότι οι ίδιοι και οι οικογένειές τους στερούνται πολλά πράγματα που ίσως σε άλλη περίπτωση θα μπορούσαν να απολαύσουν. Όταν με δυσκολία βγαίνουν από το σπίτι τους, συνήθως διαλέγουν εκ των προτέρων διαδρομές στις οποίες θα εκτεθούν στην παρατήρηση όσο το δυνατόν λιγότερων ανθρώπων, ειδικά ανθρώπων τους οποίους θεωρούν σημαντικούς. Συχνά, μπορεί να κάνουν σχέδια επί σχεδίων για ώρες ή και ημέρες για να διαλέξουν την καλύτερη διαδρομή για να φτάσουν στον προορισμό τους, δηλαδή τη διαδρομή που θα τους επιτρέψει να αποφύγουν συναντήσεις με άλλους ανθρώπους ή να γίνουν το αντικείμενο παρατήρησης (όπως πιστεύουν) άλλων ανθρώπων. Μια τυπική αντίδραση ατόμων με Γενικευμένη Κοινωνική Φοβία είναι να αλλάζουν πεζοδρόμιο ή και κατεύθυνση όταν πρόκειται να διασταυρωθεί η πορεία τους με άτομα που έρχονται από την αντίθετη κατεύθυνση, ή όταν πρόκειται να περάσουν μπροστά από μια ομάδα (ή και ένα άτομο) που περιμένει, για παράδειγμα, σε μία στάση λεωφορείου.
Τα άτομα με Γενικευμένη Κοινωνική Φοβία αισθάνονται λιγότερο άγχος όταν συνοδεύονται από κάποιο πολύ οικείο άτομο, όταν «χάνονται» στο ανώνυμο πλήθος ή όταν είναι σκοτάδι και είναι δυσκολότερο να τους παρατηρήσουν οι άλλοι άνθρωποι.
Η Κοινωνική Φοβία σαν ξεχωριστό σύνδρομο ανακαλύφθηκε μόλις στις αρχές της δεκαετίας του 1980. Από αυτή την ημερομηνία και μετά το ενδιαφέρον των ειδικών επιστημόνων και ερευνητών έχει αυξηθεί σημαντικά γι’ αυτή τη διαταραχή, έτσι που σήμερα έχουμε στη διάθεσή μας τα αποτελέσματα πολλών και ποικίλων ερευνών.
Γενικά οι έρευνες έχουν καταδείξει ότι οι άνθρωποι που πάσχουν από κοινωνική φοβία τείνουν να αποδίδουν υπερβολική αξία και σημασία στη γνώμη που έχουν οι άλλοι γι’ αυτούς. Δηλαδή, έχουν την τάση να ετεροπροσδιορίζονται σε βαθμό που μια οποιαδήποτε αρνητική ή δυσμενής κρίση για το άτομό τους ή τις δραστηριότητές τους να σημαίνει καταστροφή. Αισθάνονται ότι οι άλλοι άνθρωποι τους παρατηρούν και τους κρίνουν συνεχώς, πιστεύουν λοιπόν ότι είναι αναγκασμένοι να δίνουν συνεχώς, με ότι κάνουν, ένα είδος «παράστασης» για τους άλλους ανθρώπους. Αυτό όμως συνδυάζεται με μια κατ’ εξοχή αρνητική εικόνα του εαυτού τους και την πεποίθηση ότι είναι ανεπαρκείς και ανίκανοι να αποδώσουν όπως πρέπει στη συνεχή αυτή «παράσταση». Αισθάνονται δηλαδή σαν κακοί «ηθοποιοί» που το «κοινό» τους θα τους γιουχάρει, θα τους γελοιοποιήσει και θα τους εξευτελίσει. Γι’ αυτό αποφεύγουν με κάθε τρόπο να βγουν στην «παράσταση» για να μην υποφέρουν τον πόνο του εξευτελισμού και της απόρριψης. Είναι επίσης τελειομανείς ή θέτουν υπερβολικά υψηλά στάνταρντ και δεν είναι ποτέ ικανοποιημένοι με τον εαυτό τους ή με την απόδοσή τους, ακόμη κι όταν λαμβάνουν επαίνους από άλλους ανθρώπους. Η αρνητική αυτο-εικόνα τους είναι συνήθως μάλλον ασαφής (τουλάχιστον συνειδητά) και δεν έχει συγκεκριμένα χαρακτηριστικά. Τα άτομα με Γενική Κοινωνική Φοβία διακατέχονται από μία γενική, ασαφή και απροσδιόριστη αίσθηση ότι κάτι «δεν πάει καλά» μαζί τους και ότι οι άλλοι άνθρωποι μπορεί να το ανακαλύψουν και να τους απορρίψουν. Αυτή η αίσθηση διατηρείται ακόμη κι όταν άλλοι άνθρωποι εκφράζουν τον θαυμασμό τους ή τους επαινούν για κάτι. Πιστεύουν ότι ο έπαινος ή ο θαυμασμός οφείλεται στο ότι αυτά τα άτομα δεν μπόρεσαν να διακρίνουν τα φοβερά ελαττώματά τους ή αυτό το ασαφές «κάτι» που δεν πάει καλά μαζί τους. Συνήθως αποφεύγουν αυτά τα άτομα στο μέλλον, από φόβο ότι την επόμενη φορά που θα συναντηθούν θα κάνουν κάποιο λάθος, κάτι που θα τους «προδώσει» και τα άτομα αυτά θα μπορέσουν ίσως να διαπιστώσουν αυτό το «κάτι» κι έτσι θα χαλάσει η καλή εικόνα που έχουν δημιουργήσει.
Το σημαντικό όμως είναι ότι τα άτομα που πάσχουν από Κοινωνική Φοβία μαντεύουν ότι η προσοχή των άλλων είναι επικεντρωμένη επάνω τους, μαντεύουν ότι οι άλλοι άνθρωποι τους παρατηρούν και τους κρίνουν, μαντεύουν ότι οι κρίσεις των άλλων ανθρώπων για το άτομό τους είναι δυσμενείς. Δηλαδή, τα συμπεράσματά τους δεν στηρίζονται σε λογικές και ρεαλιστικές βάσεις, αλλά σε πράγματα που νομίζουν ότι «βλέπουν» και που, φυσικά, δεν έχουν καμία σχέση με το τι συμβαίνει στην πραγματικότητα. Γι’ αυτό το λόγο, ορισμένοι ειδικοί έχουν εκφράσει την άποψη ότι η Κοινωνική Φοβία έχει, πολύ περισσότερο από άλλες αγχώδεις διαταραχές, έντονα στοιχεία γνωστικής διαταραχής ή ακόμη και παράνοιας. Το άλλο παράδοξο της Κοινωνικής Φοβίας είναι ότι οι περισσότεροι πάσχοντες διατηρούν παράλληλα με την αρνητική αυτο-εικόνα τους και μια εικόνα του εαυτού τους ως εξαιρετικά σημαντικού με ιδιαίτερες ικανότητες και δυνάμεις. Ενός εαυτού όμως που δεν μπορεί να εκφραστεί και να αναγνωριστεί γιατί μπλοκάρεται από αυτό το ασαφές «κάτι άλλο». Η παράλληλη αυτή αυτο-εικόνα είναι ίσως μια «αναπλήρωση», δηλαδή ένας ασυνείδητος αμυντικός μηχανισμός με τον οποίο το άτομο προσπαθεί να αντισταθμίσει την ανεπάρκεια και το ασαφές αρνητικό συναίσθημα που νιώθει για τον εαυτό του, καθώς και τον περιορισμό της κοινωνικής του ζωής.
Ένα σημαντικό χαρακτηριστικό ιδίωμα των ατόμων που πάσχουν από Κοινωνική Φοβία είναι το άγχος της αναμονής πριν το άτομο βρεθεί σε κάποια κοινωνική κατάσταση ή γεγονός που του προκαλεί φόβο. Το άτομο μπορεί να βιώνει έντονο φόβο και αγωνία για πολλές ημέρες ακόμη και εβδομάδες πριν από το γεγονός. Οι σκέψεις του ατόμου επικεντρώνονται όλο και περισσότερο στην επεξεργασία πιθανών καταστροφικών σεναρίων και η αγωνία του αυξάνεται καθώς πλησιάζει η ημερομηνία του γεγονότος. Από το μυαλό του περνούν, με πολλές λεπτομέρειες και με τα ανάλογα συναισθήματα, όλα τα εξευτελιστικά και ντροπιαστικά πράγματα που θα μπορούσαν να του συμβούν. Όπως είναι επόμενο, τη στιγμή που τελικά βρίσκεται στο γεγονός, στον ίδιο χώρο μαζί με άλλους ανθρώπους, το άγχος και ο τρόμος του έχουν πια κορυφωθεί, έτσι που πραγματικά βιώνει όλα αυτά που περίμενε με τόση αγωνία ότι θα βιώσει. Θα λέγαμε ότι κατά κάποιον τρόπο η Κοινωνική Φοβία λειτουργεί ως ένα είδος «αυτο-εκπληρούμενης προφητείας». Το άτομο προετοιμάζει τον εαυτό του μέσω έντονων οραματισμών για αυτά που θα του συμβούν, αυτά που θα βιώσει. Ένα είδος αυτο-ύπνωσης δηλαδή.
Μόλις τελειώσει το γεγονός και για μεγάλο χρονικό διάστημα μετά, το άτομο στενοχωριέται για το πώς χειρίστηκε την κατάσταση. Σκέφτεται, ξανά και ξανά, πώς αλλιώς θα μπορούσε να είχε συμπεριφερθεί ή να είχε μιλήσει και μέμφεται τον εαυτό του για τα λάθη του. Όπως αναφέρουμε και παραπάνω, υπάρχουν έντονα στοιχεία γνωστικής διαταραχής στην Κοινωνική Φοβία, καθώς ακόμη κι αν ο πάσχων λάβει διαβεβαιώσεις και επαίνους από άλλους ότι η απόδοσή του ήταν ικανοποιητική ή ότι έκανε πολύ καλή εντύπωση, θα συνεχίσει να πιστεύει ότι έκανε σημαντικά λάθη που τον ντρόπιασαν στους άλλους. Άλλες ενδείξεις κάποιας γνωστικής διαταραχής είναι η επίσης χαρακτηριστική τάση ατόμων με Κοινωνική Φοβία να ερμηνεύουν ουδέτερες ή αόριστες παρατηρήσεις ή σχόλια που μπορεί να γίνουν σε μία συζήτηση ως αρνητικά ή σκωπτικά υπονοούμενα που απευθύνονται σ’ αυτούς. Ορισμένες έρευνες έχουν επίσης δείξει ότι τα άτομα με Κοινωνική Φοβία έχουν επιλεκτική μνήμη, δηλαδή τείνουν να θυμούνται, με επίκεντρο πάντα τον εαυτό τους, αρνητικά και δυσάρεστα γεγονότα, ή αυτά που οι ίδιοι έχουν ερμηνεύσει ως αρνητικά και δυσάρεστα, και να αγνοούν τις μνήμες θετικών και ευχάριστων γεγονότων.
Σύμφωνα με άλλες έρευνες, οι πάσχοντες από Κοινωνική Φοβία τείνουν να παρουσιάζουν αύξηση της «αυτο-επεξεργασίας» σε κοινωνικές καταστάσεις που νιώθουν άγχος. Αυτό σημαίνει ότι επικεντρώνουν την προσοχή τους σε μεγάλο βαθμό στο σώμα τους ψάχνοντας για συμπτώματα άγχους, για παράδειγμα εφίδρωση, ερυθρίαση του προσώπου, τρεμούλα, προβλήματα στην ομιλία. Επικεντρώνονται επίσης έντονα στον εαυτό τους και τις σκέψεις τους με τις αρνητικές εικόνες και απόψεις για τον εαυτό τους. Αυτή η επικέντρωση στον εαυτό τους έχει σαν αποτέλεσμα την αύξηση των συμπτωμάτων τους.
Η Κοινωνική Φοβία είναι μια από τις σοβαρότερες αγχώδεις διαταραχές, δεύτερη ίσως σε σοβαρότητα μετά την αγοραφοβία, όσον αφορά στο βαθμό και στην έκταση που είναι δυνατόν να επηρεάσει και να περιορίσει την προσωπική, οικογενειακή, κοινωνική και επαγγελματική ζωή ενός ατόμου. Οι Κοινωνική Φοβία αναπτύσσεται συνήθως κατά την παιδική ηλικία ή την εφηβεία, σπάνια μετά την εφηβεία και μέχρι την ηλικία των 25 ετών και πολύ σπάνια σε ηλικίες μετά τα 25. Χωρίς θεραπεία, η Κοινωνική Φοβία συνήθως διαρκεί για όλη τη ζωή. Σύμφωνα με τις επίσημες στατιστικές, τα ποσοστά ατόμων με Κοινωνική Φοβία ποικίλλουν από χώρα σε χώρα και κυμαίνονται από 3% μέχρι 13% του πληθυσμού. Το ποσοστό των γυναικών που πάσχουν από Κοινωνική Φοβία υπολογίζεται ότι είναι διπλάσιο των αντρών.
Οι παραπάνω στατιστικές όμως δεν αντιπροσωπεύουν την πραγματικότητα καθώς χρησιμοποιούν ως δεδομένα τους αριθμούς των ατόμων που έχουν ζητήσει θεραπεία, κυρίως σε κρατικά ή μεγάλα ιδιωτικά κέντρα θεραπείας, και έχουν διαγνωσθεί ως πάσχοντες από Κοινωνική Φοβία. Δεν υπολογίζονται σ’ αυτές τις στατιστικές τα άτομα με Κοινωνική Φοβία που έχουν ζητήσει θεραπεία από ιδιωτικούς θεραπευτές, τα άτομα στα οποία έχει γίνει λανθασμένη διάγνωση (κάτι πολύ συνηθισμένο ακόμη και σήμερα λόγω της ιδιαίτερης φύσης αυτής της διαταραχής και της σχετικής άγνοιας που έχουν γι’ αυτή αρκετοί θεραπευτές), καθώς και το μεγάλο ποσοστό πασχόντων που δεν ζητούν ποτέ υποστήριξη ή θεραπεία. Στην πραγματικότητα το ποσοστό στον γενικό πληθυσμό πρέπει να υπολογιστεί σαν κατά πολύ πολλαπλάσιο των παραπάνω στατιστικών. Επίσης η μεγάλη διαφορά που παρουσιάζεται στις στατιστικές αυτές μεταξύ των ποσοστών γυναικών και αντρών που πάσχουν από αυτή τη διαταραχή είναι παραπλανητικός. Δεν έχουν ληφθεί υπ’ όψιν σ’ αυτούς τους υπολογισμούς έρευνες οι οποίες έχουν δείξει ότι το ποσοστό των γυναικών με Κοινωνική Φοβία που ζητούν υποστήριξη ή θεραπεία είναι πολύ μεγαλύτερο (σχεδόν διπλάσιο) από το αντίστοιχο ποσοστό των αντρών. Επίσης έχει διαπιστωθεί ότι οι γυναίκες περιγράφουν με πολύ μεγαλύτερη ευκολία από τους άντρες το πραγματικό τους πρόβλημα.
Συγγραφή & Επιμέλεια κειμένου: Δρ. Δόβελος Ιωάννης
Καθηγητής Ψυχολογίας & Ψυχοθεραπείας
Ψυχολογία
Δεν ακούει κανέναν το παιδί σας; Χρησιμοποιείστε τη μέθοδο «Γκάντι»
Το μικρό σας σας χτυπάει, αρνείται να σας υπακούσει… Με λίγα λόγια, μπροστά σας έχετε έναν μικρό… αντάρτη.
Με τη συμπεριφορά του πραγματικά σας φέρνει στα όριά σας. Τι κάνουμε λοιπόν; Σε αυτές τις δύσκολες περιπτώσεις μπορεί να βοηθήσει μια νέα μέθοδος. Το όνομά της; Ειρηνική αντίσταση! Πρότυπό της; Ο Μαχάτμα Γκάντι.
Ακόμη και τα πιο ήρεμα και υπάκουα πιτσιρίκια κάποια στιγμή αναστατώνουν τους γονείς τους. Γι’ αυτό και οι μικροεντάσεις δεν λείπουν σχεδόν από καμία οικογένεια. Είτε γιατί ο μικρός δεν μάζεψε τα παιχνίδια του από το καθιστικό είτε γιατί τα αδελφάκια τσακώνονται μεταξύ τους για το τελευταίο ποτήρι χυμό, με αποτέλεσμα ο μπαμπάς ή η μαμά να αναγκάζεται να βάζει τις φωνές. Όλα αυτά είναι απολύτως φυσιολογικά και συμβαίνουν και στις… καλύτερες οικογένειες.
Αν όμως το τρίχρονο πιτσιρίκι σας σας χτυπάει, αν το πεντάχρονο αγοράκι σας προσβάλλει και κοροϊδεύει τη νηπιαγωγό του, αν σας πιέζει ζητώντας διάφορα πράγματα με επίμονο και άσχημο τρόπο (π.χ. λειχουδιές, χρήματα, περισσότερη τηλεόραση), αν πρέπει να το παρακαλάτε με τις ώρες για να πάει στο κρεβάτι ή να φάει όλο το φαγητό του ή αν σας απειλεί ότι θα «αυτοκτονήσει», τότε τα πράγματα αλλάζουν.
Εδώ δεν πρόκειται για συνηθισμένες σκανδαλιές και γκρίνιες, αλλά για προβληματική συμπεριφορά. Ανεξάρτητα από τις αιτίες της, αυτή η συμπεριφορά διαταράσσει την οικογενειακή ισορροπία και φέρνει τα… πάνω κάτω στο σπίτι. Οι γονείς ταλαντεύονται ανάμεσα στην οργή και την απελπισία, τα πιτσιρίκια δοκιμάζουν τα όρια και τα νεύρα του μπαμπά και της μαμάς και απολαμβάνουν την εξουσία τους.
Υπάρχει… σωτηρία; Ναι! Αρκεί να ακολουθήσετε τη νέα τακτική που προτείνει ο καθηγητής Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Τελ Αβίβ, Ηaim Omer, η οποία βασίζεται στη στάση και τη φιλοσοφία του Μαχάτμα Γκάντι. Δηλαδή στην ήρεμη μεν αλλά αποτελεσματική αντίσταση.
Ο Ινδός πολιτικός είχε καταφέρει να πηγαίνει κόντρα στους Βρετανούς αποικιοκράτες, χωρίς όμως η σύγκρουσή τους να βγαίνει εκτός ελέγχου και να οδηγεί σε καταστροφή. Ποιο ήταν το «όπλο» του; Η ειρηνική, χωρίς χρήση βίας, αντίσταση. Δεν θα μπορούσαν άραγε και οι γονείς να επωφεληθούν από αυτή την τακτική;
Μια πρωτοποριακή μέθοδος
Εδώ και πολλά χρόνια ο καθηγητής Ψυχολογίας Ηaim Omer δουλεύει και δοκιμάζει τη μέθοδό του σε οικογένειες στη Γερμανία και το Ισραήλ. Όλοι οι γονείς που συμμετέχουν στις έρευνές του μοιάζουν μεταξύ τους. Δηλαδή είναι μαμάδες και μπαμπάδες που έχουν μια ολέθρια έχθρα με τα μικρά τους, που βρίσκονται σε διαρκή σύγκρουση εξουσίας με τα πιτσιρίκια τους, συνήθως για ασήμαντες αφορμές.
Ή, από την άλλη, είναι γονείς που έχουν… παραδώσει τα όπλα και έχουν γίνει παιχνιδάκι στα χέρια του απαιτητικού παιδιού τους. Μάλιστα, ήδη η μέθοδος του καθηγητή Omer χρησιμοποιείται με επιτυχία από τους ειδικούς παιδοψυχολόγους στη Γερμανία σε μικρά και μεγάλα παιδιά.
Ποιο είναι, όμως, το μυστικό της νέας μεθόδου; Λοιπόν, οι γονείς, ανεξάρτητα από την ηλικία του παιδιού τους, θα πρέπει να σταματήσουν να «απαντούν» στις προκλήσεις του και να μην παρασύρονται σε μια κόντρα που δεν οδηγεί πουθενά, σε αυτόν το φαύλο κύκλο τού «Θα το κάνεις»-«Όχι, δεν θα το κάνω». Τι σημαίνει αυτό στην πράξη; Ας δούμε τι προτείνει η νέα μέθοδος:
Όχι κήρυγμα
Οι γονείς πρέπει να σταματήσουν το κήρυγμα, τα παρακάλια, τις ατέλειωτες συζητήσεις. Το μόνο που καταφέρνουν με όλα αυτά είναι να εξαντλούνται οι ίδιοι και στο τέλος το μικρό να κάνει τελικά το δικό του!
Ψυχραιμία και όχι άμεσες αντιδράσεις
Οι γονείς πρέπει να μάθουν να παραμένουν ήρεμοι σε έντονες καταστάσεις και να μην παρασύρονται από την ένταση της στιγμής. Αν, για παράδειγμα, το μικρό τους τους χαστουκίσει, θα πρέπει να μείνουν αρχικά σιωπηλοί και να συλλογιστούν αυτό που συνέβη.
Έτσι θα συγκρατήσουν την οργή τους, που μπορεί να οδηγήσει σε λάθος αντιδράσεις. Θα «απαντήσουν» στην κακή συμπεριφορά του παιδιού τους μόνο αφού περάσει κάποιος χρόνος: μισή ώρα αν το παιδί είναι κάτω των 6 ετών και μία μέρα αν είναι μεγαλύτερο.
Ξεκαθάρισμα… λογαριασμών με «Sit-in»!
Θα πρέπει να είναι ξεκάθαροι και σαφείς με το παιδί! Δηλαδή, θα πρέπει να του ανακοινώσουν ότι από εδώ και στο εξής δεν θα ανέχονται πια την άσχημη συμπεριφορά του. Επειδή όμως ένα πεντάχρονο που χτυπάει π.χ. συστηματικά τα συνομήλικά του ή φέρεται πολύ άσχημα στη μητέρα του δεν… παίρνει και πολύ στα σοβαρά υπόψη του τέτοιου είδους ανακοινώσεις, θα πρέπει οι γονείς να κάνουν την ανακοίνωσή τους με τον πιο σωστό τρόπο. Ποιος είναι αυτός;
Το «Sit-in». Δηλαδή, οι γονείς θα πρέπει να κάνουν «κατάληψη» στο δωμάτιο του παιδιού, να καθίσουν σε μια καρέκλα και να πουν με πολύ σοβαρό ύφος στο μικρό ότι δεν πρόκειται να ανεχτούν πια τη συμπεριφορά του και ότι περιμένουν, εδώ και τώρα, από εκείνο, τις προτάσεις του για να λυθεί το πρόβλημα.
Όπως τονίζουν οι ειδικοί της μεθόδου, «με το Sit-in δεν επιβάλλουμε τίποτα στο παιδί, αλλά αντίθετα το ενθαρρύνουμε να βρει μόνο του τη λύση. Οι γονείς δεν είναι ούτε αυθεντίες που γνωρίζουν τα πάντα ούτε ρομπότ-παιδαγωγοί που μοιράζουν επιβραβεύσεις ή τιμωρίες».
Μια αγκαλιά στις δύσκολες στιγμές
Αν το παιδί είναι μικρό (2-3 ετών) και έχει κάποιο από τα γνωστά ξεσπάσματα θυμού αυτής της ηλικίας, δηλαδή πέφτει στο πάτωμα, ουρλιάζει, καταστρέφει αντικείμενα ή απειλεί να κάνει κακό στον εαυτό του, οι γονείς μπορούν να το ηρεμήσουν με μια λαβή που ονομάζεται «η αγκαλιά της αρκούδας».
Σε αυτή την περίπτωση ο ενήλικος παίρνει το παιδί στην αγκαλιά του και κλείνει σφιχτά γύρω του τα χέρια του, έτσι ώστε το μικρό να μην μπορεί να κάνει καμία κίνηση. Το μήνυμα που παίρνει το πιτσιρίκι είναι το εξής: «Είμαι εδώ. Θα μείνω εδώ. Δεν θα σε αφήσω να συνεχίσεις αυτό που κάνεις».
Μάρτυρες «υπεράσπισης»
Συνήθως οι γονείς επιθετικών παιδιών αισθάνονται ντροπή για τη συμπεριφορά του μικρού τους και αποφεύγουν να μιλούν γι’ αυτό το θέμα. Σύμφωνα με τους ειδικούς, όμως, είναι σημαντικό να σπάσουν τη σιωπή τους και να αναζητήσουν τη βοήθεια κάποιου δικού τους άνθρωπου: είτε μιας φίλης, είτε ενός θείου ή θείας του παιδιού.
Αυτό το άτομο μπορεί να μεσολαβήσει στους καβγάδες τους με το μικρό, να χρησιμεύσει ως «μάρτυρας υπεράσπισης» των γονιών και να δείξει στο παιδί ότι βρίσκει σωστή την απόφαση και τη θέση του μπαμπά ή της μαμάς. Ας μην ξεχνάμε ότι ο κύκλος των γονιών -οι φίλοι και οι συγγενείς- παίζει σπουδαίο ρόλο για τα παιδιά, αφού αντιπροσωπεύει για εκείνα τον κόσμο των ενηλίκων.
Βλέποντας το μικρό ότι αυτός ο κόσμος αποδέχεται και στηρίζει τους γονείς, ηρεμεί και αισθάνεται μεγαλύτερη ασφάλεια και σιγουριά για τους δικούς του, τους σέβεται και τους υπολογίζει.
Mαζί στο γραφείο
Αν το παιδί είναι μεγαλύτερο, οι γονείς μπορούν να εφαρμόσουν την τακτική «Τime-in». Δηλαδή, το παιδί είναι υποχρεωμένο να περάσει μία μέρα με τον μπαμπά ή τη μαμά στο χώρο της εργασίας τους.
Τα οφέλη
Εφαρμόζοντας αυτή τη μέθοδο, οι γονείς κερδίζουν πολλά. Πρώτα απ όλα, αποκτούν υπόσταση ως γονείς. Τι σημαίνει αυτό; Ότι παύουν να είναι… αόρατοι για το μικρό. Έτσι γίνονται πιο δυνατοί και κάνουν αισθητή την παρουσία τους. Και αυτή η δύναμη είναι το αντίθετο της εξουσίας, που καταπιέζει και εξουδετερώνει το παιδί. Ας μην ξεχνάμε ότι οι τιμωρίες και οι απειλές απομακρύνουν το παιδί από το γονιό.
Αντίθετα, η δύναμη που πηγάζει από την ειρηνική αντίσταση φέρνει το παιδί πιο κοντά στο γονιό, γίνεται μια γέφυρα επικοινωνίας.
Τα παιδιά αναπτύσσονται πιο σωστά όταν αισθάνονται όχι μόνο την αγάπη και την τρυφερότητα των γονιών τους, αλλά και τη δύναμή τους και την αποφασιστικότητά τους. Είναι δύσκολο φυσικά να κάνεις το παιδί σου να σε βλέπει έτσι κάθε μέρα: τρυφερό αλλά και δυνατό.
Η μέθοδος Γκάντι, λοιπόν, προσπαθεί να συνδυάσει με τον καλύτερο και πιο άμεσο τρόπο αυτά τα δύο στοιχεία. Η ειρηνική αντίσταση μπορεί, πραγματικά, να βοηθήσει τους γονείς να αποκαταστήσουν την ισορροπία στην οικογένειά τους. Και, μάλιστα, από τη στιγμή που θα τα καταφέρουν, είναι πια περιττή…
Ναι μεν, αλλά…
Υπάρχει και αντίλογος σε αυτή τη μέθοδο. Ορισμένοι ειδικοί τη βρίσκουν υπερβολικά σκληρή και δύσκολη για τους γονείς και τα παιδιά. Μπορεί να μη χρησιμοποιούν οι γονείς βία, αλλά, από την άλλη, μήπως με αυτή την τακτική απλώς καταπιέζουν την παρόρμησή τους και επιβάλλουν την εξουσία τους με έναν άλλον τρόπο; Ο καθηγητής Omar γνωρίζει αυτό τον κίνδυνο. Όμως, όπως τονίζει, η σχέση παιδιού και γονιού έχει πάντα το στοιχείο της εξουσίας, αφού οι γονείς είναι εκείνοι που θα πρέπει να βάζουν τα όρια.
Η ειρηνική αντίσταση μπορεί να είναι «ειρηνική», αλλά ταυτόχρονα είναι και δυναμική, ενώ ο στόχος των γονιών που την εφαρμόζουν δεν είναι να νικήσουν… το παιδί. Η μαμά και ο μπαμπάς που ακολουθούν αυτή τη μέθοδο πρέπει να είναι ταυτόχρονα και τρυφεροί με τα μικρά τους. Θα πρέπει να τους λένε το «σ’ αγαπώ» και να τους δείχνουν έμπρακτα την αγάπη τους και το σεβασμό τους.
Δεν πρέπει να αποφεύγουν να «καλομαθαίνουν» το μικρό ταραξία με μια εκδρομή ή μια έξοδο για γλυκό. Όμως, αυτό θα πρέπει να το κάνουν χωρίς ανταλλάγματα, π.χ. «Αν είσαι φρόνιμος, θα πάμε σινεμά», και να δείξουν απλά στο πιτσιρίκι τους πόσο πολύ το υπολογίζουν και το εκτιμούν.
Τι είναι το «Sit-in»
O γονιός (ή και οι δύο γονείς) μπαίνει στο δωμάτιο, κλείνει πίσω του την πόρτα και κάθεται σε μια καρέκλα μπροστά στην είσοδο του παιδικού δωματίου. Με ήρεμη φωνή λέει στο παιδί: «Δεν αποδέχομαι άλλο αυτό που κάνεις (π.χ. το ότι χτυπάς και βρίζεις τα άλλα παιδιά κ.ά.). Θα μείνω εδώ και θα περιμένω από εσένα τις προτάσεις σου για το πώς μπορεί να βελτιωθεί η κατάσταση στο μέλλον».
Ο μπαμπάς (ή η μαμά) δεν πρέπει να ανοίξει διάλογο με το παιδί, να το προκαλέσει ή να απαντήσει στις προκλήσεις του. Αν το μικρό απλώσει το χέρι του, μπορεί να αμυνθεί, αλλά όχι με φωνές ή ανταποδίδοντας το χτύπημα. Στην περίπτωση που το παιδί κάνει σοβαρές προτάσεις για τη λύση του προβλήματος, θα πρέπει ο γονιός να τις συζητήσει μαζί του.
Αν πάλι το παιδί δεν προτείνει τίποτε, τότε ο γονιός θα πρέπει να παραμείνει στο δωμάτιο (μισή ή μία ώρα, ανάλογα με την ηλικία του παιδιού). Αν τελικά το «Sit-in» δεν φέρει αποτέλεσμα, μπορεί να το επαναλάβει την επόμενη ή τις επόμενες μέρες. Όπως έχουν δείξει οι έρευνες, η συμπεριφορά του παιδιού καλυτερεύει ύστερα από μερικά «Sit-in». Προσοχή όμως! Το «Sit-in» δεν πρέπει να γίνεται αμέσως μετά από κάποιον καβγά.
Ψυχολογία
Όταν αρρωσταίνει η ψυχή, πονά και το σώμα
Η ψυχή (νόηση) και το σώμα αποτελούν ένα ενιαίο και αδιάσπαστο σύνολο. Οταν για οποιονδήποτε λόγο πάσχει το ένα, αναπόφευκτα πλήττεται και το άλλο. Γνωρίζουμε πλέον και αποδεχόμαστε επιστημονικά ότι ο ανθρώπινος οργανισμός αντιμετωπίζεται ως μια ενιαία ψυχοβιολογική οντότητα.
Το σύμπτωμα αντιμετωπίζεται σαν ένα στάδιο της «εξέλιξης» που έχει κάποιο νόημα, ή υποδηλώνει συχνά τη διαταραγμένη σχέση του ατόμου με το περιβάλλον του.
Τα σωματικά συμπτώματα όταν η ψυχή νοσεί
Στην τρέχουσα πραγματικότητα της πανδημίας που διαβιούμε, το άγχος, ο φόβος και η ανασφάλεια, καθώς και τα έντονα συναισθήματα θλίψης, εγκατάλειψης, έλλειψης στόχου και νοήματος όπως και αυτά της απομόνωσης που προκύπτουν, τόσο σε προσωπικό όσο και σε κοινωνικό επίπεδο, μπορεί να οδηγήσουν σε ψυχοσωματικά συμπτώματα, όπως για παράδειγμα το σύνδρομο χρόνιας κοπώσεως, συχνουρία, πονοκέφαλος, ζαλάδες, αιμωδίες (μυρμηγκιάσματα), προβλήματα μνήμης (αιτία είναι η διάσπαση προσοχής από το άγχος που δημιουργεί προβλήματα στην αποθήκευση και στην ανάκληση των αποθηκευμένων στην μνήμη πληροφοριών), ανορεξία, ή αυξημένη όρεξη, βουλιμία, νυκτερινή ενούρηση σε παιδιά και εφήβους.
Το όποιο σύμπτωμα πάντα χρήζει ιατρικής εξέτασης, διάγνωσης και κατάλληλης ιατρικής αντιμετώπισης, από εξειδικευμένους γιατρούς. Οταν όμως γίνουν οι απαραίτητες εξετάσεις και αποκλειστεί ο παθολογικός παράγοντας, τότε κάποιος ψυχοσωματικός παράγοντας εμπλέκεται και επηρεάζει τον οργανισμό.
Ποιοι κινδυνεύουν περισσότερο και γιατί
Σύμφωνα με τη διεθνή βιβλιογραφία:
* Αναίτιους παθολογικά πονοκεφάλους έχουν συνήθως οι άνθρωποι που είναι πολύ αυστηροί με τον εαυτό τους και τελειομανείς.
* Προβλήματα στο στομάχι (χωρίς ιατρική – παθολογική αιτία) ή στο έντερο συνήθως συνδέονται με τον φόβο ή και την ανασφάλεια.
* Ο έντονος, συχνός, καταπιεσμένος και συσσωρευμένος θυμός συχνά προκαλεί ψυχοσωματικά συμπτώματα και είναι γενικότερα δείκτης δυσφορίας και μειωμένης λειτουργικότητας του ατόμου.
Πού οδηγεί ο φόβος και ο θυμός
Οταν κάποιος νιώθει έντονο φόβο, θυμό ή ανησυχία μπορεί να αναπτύξει ταχυκαρδία, αίσθημα αδιαθεσίας (ναυτία), τρέμουλο, εφίδρωση, πονοκέφαλο, έναν «κόμπο» στο στομάχι, γρήγορη αναπνοή.
Εκφράστε το συναίσθημα
Η έκφραση των συναισθημάτων είναι το «κλειδί» της ψυχοσωματικής ισορροπίας. Οταν καταπνίγουμε τον θυμό, την οργή ή τη θλίψη, τότε αυτά είναι πολύ πιθανό να αναδυθούν με τη μορφή ενός σωματικού συμπτώματος.
* Είναι σημαντικό να βλέπουμε τα πράγματα στις σωστές τους διαστάσεις. Δεν είναι λίγες οι φορές που χάνουμε την ψυχραιμία μας και μεγαλοποιούμε τα ζητήματα που αντιμετωπίζουμε, γεγονός που δεν μας βοηθά να αντιμετωπίσουμε τις καταστάσεις με δημιουργικό και αποτελεσματικό τρόπο.
* Η σωματική άσκηση μπορεί να συμβάλει στην αποφόρτιση από το στρες και στη βελτίωση της διάθεσης. Το ίδιο μπορούμε να επιτύχουμε και φροντίζοντας να εκπληρώσουμε έναν στόχο που έχουμε αφήσει σε εκκρεμότητα για μεγάλο χρονικό διάστημα ή βελτιώνοντας τη σχέση μας με ανθρώπους που είναι σημαντικοί στη ζωή μας.
Αγαπήστε, αποδεχθείτε και βελτιώστε τον εαυτό σας
* Αναγνωρίστε με ποιον τρόπο επηρεάζει το άγχος τον οργανισμό σας.
* Μειώστε τα δυσάρεστα γεγονότα – απομακρυνθείτε από τοξικούς ανθρώπους και καταστάσεις.
* Αντικαταστήστε δυσλειτουργικές συμπεριφορές με άλλες, πιο βοηθητικές.
* Επικοινωνήστε έστω και διαδικτυακά με ανθρώπους που θέλετε και νιώθετε καλά και ευχάριστα μαζί τους. Μοιραστείτε όλα αυτά τα αρνητικά συναισθήματα και αντικαταστήστε τα με άλλα, πιο θετικά και ευχάριστα.
* Οραματιστείτε το μέλλον θετικά και θέστε στόχους μικρούς και μεγαλύτερους.
* Βρείτε το προσωπικό σας νόημα, τι είναι και τι όχι σημαντικό για εσάς και εργαστείτε προς αυτή τη κατεύθυνση.
* Ζητήστε τη συνδρομή και τη βοήθεια που χρειάζεστε και διεκδικήστε μια ευτυχισμένη και υγιή ψυχοσωματικά ζωή.
ΜΟΤΟ
«Πριν αποφασίσουμε ποια θεραπεία θα ακολουθήσουμε για το σώμα, πρέπει πρώτα να έχουμε θεραπεύσει το τραύμα της ψυχής» είπε τόσο εμπνευσμένα και ρεαλιστικά ο Ιπποκράτης
Από τη Βάσω Μακαρώνη, κλινική ψυχολόγο, ψυχοθεραπεύτρια.
Ψυχολογία
Τι θα κρατήσουμε από το λοκντάουν στη ζωή μετά
Τρέχαμε για να προλάβουμε και δεν είχαμε χρόνο για τίποτε και ξαφνικά ο χρόνος πάγωσε. Τρομαγμένοι, κλειστήκαμε στα σπίτια μας… Κι έτσι μαγειρέψαμε, κοιμηθήκαμε, είδαμε ταινίες, φάγαμε με την οικογένειά μας, ξεκαθαρίσαμε τις ντουλάπες μας, πειραματιστήκαμε με την κηπουρική, το μακιγιάζ, τις χειροτεχνίες… Τι θα κρατήσουμε από όλα αυτά;
Ο μόνος τρόπος για να περάσει κάποιος το λοκντάουν –όπως καταλάβαμε όλοι μας, χάρη στην εμπειρία μας τον τελευταίο χρόνο – είναι το να αντιμετωπίζει την κάθε μέρα χωριστά χωρίς να σκέφτεται το αύριο ή το μέλλον. Είναι μία συνθήκη δύσκολη, σκληρή, τρομακτική… Τώρα που όμως αρχίζουμε σιγά-σιγά και βλέπουμε το φως στην άκρη αυτού του τόσο σκοτεινού, μεγάλου και αποπνικτικού τούνελ αναρωτιόμαστε αν εκτός από όλα όσα χάσαμε αυτή τη χρονιά, που είναι πολλά και για κάποιους περισσότερα, υπάρχουν και κάποια που κερδίσαμε και τα οποία θα μπορέσουμε να πάρουμε μαζί μας όταν η ζωή μας γυρίσει τελικά στην προηγούμενή της κατάσταση.
Θα προσπαθήσω κι ας αποτύχει
Αν μου έλεγε κάποιος πριν από έναν χρόνο ότι φέτος θα μπορούσα χωρίς δυσκολία να φτιάξω σουφλέ σοκολάτας θα σκεφτόμουν ότι δεν με ξέρει καλά. Πόσο δε μάλλον αν μου έλεγε ότι εκτός από σουφλέ σοκολάτας θα μπορούσα πολύ άνετα να φτιάξω γαλακτομπούρεκο, εκμέκ, μπακλαβά, τάρτα μήλου (με δικό μου φύλλο), οποιαδήποτε πίτα τραβούσε η όρεξή μου, παστίτσιο, γεμιστά και άλλα πολλά. Και δεν είμαι η μόνη. Δεν λέω ότι πριν την πανδημία δεν μαγείρευα. Μαγείρευα. Αλλά δεν τολμούσα. Δεν είχα την πολυτέλεια του χρόνου αλλά ούτε και την τόλμη να διαλέξω μία συνταγή και, σαν να ξεκινούσα ένα καινούργιο άγνωστο ταξίδι, να την ολοκληρώσω. Και τότε ήρθε η καραντίνα και μας έκλεισε στα σπίτια μας, δίνοντάς μας την πολυτέλεια του προσωπικού χρόνου και παράλληλα τη διάθεση να διερευνήσουμε και να τεστάρουμε τις δυνατότητές μας. Και κάπως έτσι μαγειρέψαμε χωρίς να φοβόμαστε… Και όχι μόνο.
Κωδικός 6
Κανείς δεν εκτιμά την ελευθερία του αν δεν τη χάσει πρώτα. Κάπως έτσι έγινε και με τη σχέση μας με τη φύση, τη βόλτα στην παραλία, την άθληση στην εξοχή, το περπάτημα στο βουνό. Μόλις χάσαμε την ευκαιρία να μπορούμε να κάνουμε όλα τα υπόλοιπα στραφήκαμε στο πιο απλό, στο αρχέγονο και παράλληλα στο πιο αναγκαίο: Στην επαφή με την ομορφιά, την ενέργεια και την αισιοδοξία που μας δίνει το να βρισκόμαστε στη φύση. Κάποιοι μετακόμισαν στην επαρχία, άλλοι έκαναν τεράστιους περιπάτους με τα πόδια ή με ποδήλατο, άλλοι έτρεξαν, κολύμπησαν, φύτεψαν κήπους και μπαλκόνια. Αν χρειάζεται ένα και μόνο πράγμα να πάρουμε μαζί μας από τα όσα μάθαμε και κάναμε στο λοκντάουν, όταν η ζωή μας επιστρέψει στους φρενήρεις ρυθμούς της παλιάς μας καθημερινότητας, θα πρέπει να είναι η αγάπη και η σχέση που δημιουργήσαμε με τη φύση.
Σήμερα θα δουλέψω από το σπίτι
Η παραγωγικότητα των όσων δούλεψαν από το σπίτι στη διάρκεια αυτής της χρονιάς, όπου ο κορωνοϊός κυριάρχησε στη ζωή μας, αποδεικνύει ότι – όταν όλα γυρίσουν στους προηγούμενους ρυθμούς και επιστρέψουμε στα γραφεία μας – το να δουλεύουμε έστω κάποιες ημέρες από το σπίτι μπορεί να αποδώσει. Οσο για όλους όσοι νοσταλγήσαμε την κίνηση στον δρόμο προς τη δουλειά αλλά και τη συναναστροφή στο γραφείο με τους συναδέλφους μας, είναι σίγουρο ότι όταν ξαναγυρίσουμε στις προηγούμενες συνθήκες σύντομα θα νοσταλγήσουμε την εργασία από το σπίτι, έστω και περιστασιακά.
Ολοι μαζί στο τραπέζι
Ποιοι εργαζόμενοι είχαν την ευκαιρία να τρώνε με την οικογένειά τους συχνότερα από μία φορά την εβδομάδα ή τις 15 μέρες; Στη διάρκεια της καραντίνας είχαμε περισσότερο χρόνο με όσους κλείνει η πόρτα του σπιτιού μας με αποτέλεσμα να περάσουμε χρόνο μαζί, να μαγειρέψουμε μαζί, να παίξουμε, να τσακωθούμε και σίγουρα να φάμε. Ακόμα κι αν κάποια στιγμή βαρεθήκαμε, πράγμα λογικό και αναμενόμενο, δεν θα πρέπει να ξεχάσουμε να πάρουμε μαζί μας τη σημασία του χρόνου που περνάμε με τους ανθρώπους μας ακόμα και κάνοντας πράγματα τετριμμένα και αναμενόμενα, όπως το φαγητό στο ίδιο τραπέζι.
Δικαιούμαι να ξαπλώσω στον καναπέ να δω ταινία
Θυμάμαι ότι αφού γέννησα τον πρώτο μου γιο σκέφτηκα ότι πέρασε για μένα ανεπιστρεπτί η – προ παιδιών – ζωή, όπου «δικαιούμουν», χωρίς καμία τύψη, ενοχή ή εκκρεμότητα να ξαπλώσω στον καναπέ του σαλονιού και να απολαύσω μία, δύο ή και περισσότερες ταινίες. Αλλά ακόμα και όσο τα παιδιά μου μεγάλωναν εγώ και πάλι δεν είχα χρόνο…
Μέχρι που τον Μάρτιο του 2020 ξαφνικά ο χρόνος μού χαρίστηκε και αφού τακτοποίησα τα πάντα στο σπίτι μου, έλυσα όσες εκκρεμότητες μπορούσα και τα έβαλα όλα στη θέση τους, χαλάρωσα, αφού δεν μπορούσα να κάνω κι αλλιώς, και… τεμπέλιασα. Ο,τι κι αν σημαίνει η τεμπελιά για τον καθένα μας, όπως το να κοιμηθούμε περισσότερο το πρωί, να απολαύσουμε μία ή και δύο ταινίες, να διαβάσουμε το βιβλίο μας στη μέση της ημέρας, να ακούσουμε μουσική, να φτιάξουμε τα νύχια μας, ακόμα και να κοιτάμε το ταβάνι, αλλά όλα αυτά χωρίς καμία απολύτως τύψη ή ενοχή.
Αυτό το δικαίωμά μας στην τεμπελιά το οποίο έχουμε συνηθίσει να στερούμε από τον εαυτό μας αλλά και από τα παιδιά μας, χρειάζεται να το κρατήσουμε και μετά το λοκντάουν. Οταν η ζωή θα ξαναγίνει βιαστική και όλοι θα «πρέπει να είμαστε συνεχώς απασχολημένοι δημιουργικά και παραγωγικά». Τότε θα έχει αξία να θυμηθούμε ή να μην ξεχάσουμε πόσο χρειαζόμαστε αυτή την ξεκούραση χωρίς ενοχές και εκκρεμότητες να καραδοκούν για να μας ενοχλήσουν όσο εμείς ρεμβάζουμε απολαμβάνοντας τη ζωή, που δυστυχώς ή ευτυχώς δεν είναι τίποτε άλλο από το τώρα.
Τρέμω την ώρα που θα βοηθήσω τα παιδιά μου με το διάβασμα
Πριν τον κορωνοϊό το να βοηθήσω τα παιδιά μου με το διάβασμα μού φαινόταν τόσο δύσκολο όσο οι εξετάσεις για το πανεπιστήμιο. Αυτά να δυσανασχετούν κι εγώ να θυμώνω, να απογοητεύομαι και να απελπίζομαι. Μέχρι που χρειάστηκε όχι απλά να βοηθάω με τα μαθήματα αλλά και να υποκαταστήσω τον δάσκαλό τους κατά κάποιον τρόπο.
Και τότε συνειδητοποίησα ότι για να μπορέσω να τους βοηθήσω πραγματικά χρειαζόταν να κατανοήσω τη θέση τους: Τόσον καιρό μακριά από τους φίλους τους, τον δάσκαλό τους, πίσω από μία οθόνη να προσπαθούν να μάθουν καινούργια πράγματα. Και κάπως έτσι νιώθοντας κατανόηση για τη δύσκολη νέα κατάσταση στην οποία βρίσκονταν τα παιδιά μου αλλά κι εγώ μαζί τους, κατάφερα να τα βοηθήσω ουσιαστικά. Αυτή την κατανόηση θέλω να πάρω μαζί μου μετά το λοκντάουν. Για τα παιδιά μου, για όλους τους φίλους και τους αγαπημένους μου αλλά και για εμένα την ίδια.
Η διαφοροποίηση της μουσικής – η απόλυτη συνταγή επιτυχίας;
Όσο αφήνεις το παρελθόν να σε στοιχειώνει, τόσο λιγότερο θα απολαμβάνεις τη ζωή σου
Τάσος Λειβαδίτης: «Μάθε να αγαπάς αυτούς που δεν πληγώνουν την αγάπη»
Δε κλαίω γιατί είμαι αδύναμος! Κλαίω γιατί είμαι ζωντανός!
Esport
16 February 2022 at 6:03 am
195950 456440hello, your web site is really good. We do appreciate your give good outcomes 3915
เงินด่วนออนไลน์โอนเข้าบัญชี
26 October 2022 at 8:23 pm
726718 26022I gotta bookmark this site it seems really beneficial . 641504
urine test
31 March 2023 at 9:43 am
What i don’t realize is in fact how you’re no longer actually much more well-favored than you might be right now. You are so intelligent. You realize thus significantly relating to this matter, made me for my part imagine it from numerous various angles. Its like women and men don’t seem to be fascinated unless it is something to do with Girl gaga! Your personal stuffs great. At all times deal with it up!
urine warmer
1 April 2023 at 8:02 am
F*ckin? awesome things here. I am very glad to see your article. Thanks a lot and i am looking forward to contact you. Will you kindly drop me a e-mail?
Aussie John's Ducted Gas Heating Repairs
1 April 2023 at 11:37 am
Hello, Neat post. There’s an issue together with your web site in web explorer, could test this? IE nonetheless is the marketplace chief and a big element of people will miss your great writing because of this problem. Aussie John’s Ducted Gas Heating Repairs and Installation 706 Bourke St, Docklands VIC 3008
pincha aqui
9 April 2023 at 5:58 am
I’ve been surfing online more than three hours today, yet I never found any interesting article like yours. It?s pretty worth enough for me. Personally, if all site owners and bloggers made good content as you did, the internet will be a lot more useful than ever before.
cuenta con el apoyo
9 April 2023 at 11:00 am
Hey very cool site!! Man .. Excellent .. Amazing .. I’ll bookmark your blog and take the feeds also?I am happy to find a lot of useful information here in the post, we need develop more techniques in this regard, thanks for sharing. . . . . .
وكيل مان العالمية
10 April 2023 at 1:31 pm
Thanks for the suggestions shared using your blog. Something else I would like to express is that losing weight is not about going on a dietary fad and trying to get rid of as much weight as possible in a couple of days. The most effective way to lose weight naturally is by acquiring it slowly and following some basic points which can provide help to make the most from your attempt to shed weight. You may learn and be following many of these tips, but reinforcing information never hurts.
salon pos system
11 April 2023 at 5:55 am
The following time I learn a blog, I hope that it doesnt disappoint me as much as this one. I imply, I do know it was my choice to learn, however I actually thought youd have one thing fascinating to say. All I hear is a bunch of whining about something that you could repair if you werent too busy in search of attention.
에볼루션바카라
13 April 2023 at 3:28 am
Wow, superb blog format! How long have you ever been running a blog for? you made blogging glance easy. The entire look of your site is fantastic, let alone the content material!
what are the benefits of search engine optimization
14 April 2023 at 6:33 pm
hi!,I really like your writing very a lot! share we keep up a correspondence more approximately your post on AOL? I require an expert on this area to solve my problem. May be that’s you! Having a look forward to peer you.
selling credit card processing
15 May 2023 at 6:21 am
Excellent website. Plenty of useful info here. I am sending it to some buddies ans additionally sharing in delicious. And obviously, thank you for your sweat!
how to become a credit card processor
15 May 2023 at 6:26 pm
What?s Taking place i am new to this, I stumbled upon this I’ve discovered It positively useful and it has helped me out loads. I am hoping to give a contribution & aid different users like its helped me. Great job.
حسين الحثيلي
25 May 2023 at 8:56 am
It’s unfortunate that Google hasn’t positioned your post higher, but I’m glad I found it anyway. I’ll definitely be sharing it with others.
strippers near me
16 August 2023 at 11:29 pm
In accordance with my observation, after a foreclosures home is offered at an auction, it is common for the borrower to be able to still have a remaining unpaid debt on the financial loan. There are many creditors who try and have all expenses and liens repaid by the upcoming buyer. Even so, depending on selected programs, laws, and state laws there may be some loans that aren’t easily sorted out through the shift of lending products. Therefore, the responsibility still remains on the borrower that has obtained his or her property in foreclosure. Thank you for sharing your notions on this blog.
how to become a credit card processing company
16 September 2023 at 12:12 pm
I have mastered some important matters through your blog post. One other subject I would like to say is that there are many games out there designed especially for preschool age kids. They include pattern recognition, colors, dogs, and patterns. These normally focus on familiarization instead of memorization. This keeps a child occupied without feeling like they are learning. Thanks
how to become a payment service provider
21 September 2023 at 2:06 am
Good post but I was wondering if you could write a litte more on this subject? I’d be very thankful if you could elaborate a little bit more. Thank you!
best iso merchant program
26 September 2023 at 7:20 am
What an informative and well-researched article! The author’s attention to detail and ability to present complicated ideas in a comprehensible manner is truly commendable. I’m totally captivated by the scope of knowledge showcased in this piece. Thank you, author, for providing your expertise with us. This article has been a game-changer!
gclub
28 September 2023 at 3:30 am
I am extremely inspired together with your writing skills as well as with the structure to your weblog. Is that this a paid topic or did you modify it yourself? Either way keep up the excellent quality writing, it?s uncommon to look a great blog like this one nowadays..
video porno
28 September 2023 at 11:59 am
I’ve observed that in the world the present day, video games are classified as the latest phenomenon with kids of all ages. Occasionally it may be not possible to drag your son or daughter away from the video games. If you want the best of both worlds, there are lots of educational activities for kids. Thanks for your post.
situs porno
29 September 2023 at 12:18 am
Thanks for your posting on this blog site. From my very own experience, many times softening way up a photograph could possibly provide the digital photographer with an amount of an artsy flare. More often than not however, that soft clouds isn’t just what exactly you had at heart and can frequently spoil an otherwise good picture, especially if you intend on enlarging them.
nick difrancesco
1 October 2023 at 12:12 pm
Good day! This is my first visit to your blog! We are a group of volunteers and starting a new initiative in a community in the same niche. Your blog provided us useful information to work on. You have done a marvellous job!
kitchen cabinet cayman
3 October 2023 at 6:03 pm
Very nice post. I just stumbled upon your blog and wished to say that I have truly enjoyed browsing your blog posts. In any case I will be subscribing to your feed and I hope you write again soon!
how to start a merchant services company
4 October 2023 at 3:27 am
My programmer is trying to convince me to move to .net from PHP. I have always disliked the idea because of the expenses. But he’s tryiong none the less. I’ve been using WordPress on several websites for about a year and am concerned about switching to another platform. I have heard good things about blogengine.net. Is there a way I can import all my wordpress posts into it? Any kind of help would be greatly appreciated!
starting a credit card processing company
4 October 2023 at 9:10 am
I get pleasure from, cause I discovered exactly what I was looking for. You’ve ended my four day long hunt! God Bless you man. Have a nice day. Bye
start a credit card machine business
4 October 2023 at 10:00 am
Hey there! This is kind of off topic but I need some help from an established blog. Is it very difficult to set up your own blog? I’m not very techincal but I can figure things out pretty quick. I’m thinking about creating my own but I’m not sure where to begin. Do you have any ideas or suggestions? Thank you
situs togel online
8 October 2023 at 6:47 am
Very good site you have here but I was wanting to know if you knew of any community forums that cover the same topics talked about here? I’d really like to be a part of community where I can get advice from other experienced people that share the same interest. If you have any suggestions, please let me know. Thanks!
how to start a payment processing company
10 October 2023 at 9:06 am
This website is mostly a stroll-via for all of the data you wanted about this and didn?t know who to ask. Glimpse right here, and you?ll definitely uncover it.
starting a credit card processing company
11 October 2023 at 10:10 am
Hi there are using WordPress for your blog platform? I’m new to the blog world but I’m trying to get started and create my own. Do you need any html coding knowledge to make your own blog? Any help would be greatly appreciated!
credit card processing business model
11 October 2023 at 2:27 pm
In these days of austerity plus relative anxiousness about running into debt, a lot of people balk contrary to the idea of utilizing a credit card in order to make purchase of merchandise or even pay for a trip, preferring, instead just to rely on this tried along with trusted approach to making payment – hard cash. However, if you possess the cash on hand to make the purchase in full, then, paradoxically, that’s the best time just to be able to use the cards for several causes.
become an iso merchant services
14 October 2023 at 11:47 am
Usually I don’t read article on blogs, but I wish to say that this write-up very forced me to try and do it! Your writing style has been surprised me. Thanks, quite nice post.
บาคาร่าทดลอง
16 October 2023 at 8:02 am
Nice post. I learn one thing more challenging on completely different blogs everyday. It’s going to always be stimulating to learn content from different writers and apply a bit of something from their store. I?d want to use some with the content on my blog whether or not you don?t mind. Natually I?ll provide you with a link on your web blog. Thanks for sharing.
medyum
20 October 2023 at 1:59 am
Merhaba Ben Haluk Hoca, Aslen Irak Asıllı Arap Hüseyin Efendinin Torunuyum. Yaklaşık İse 40 Yıldır Havas Ve Hüddam İlmi Üzerinde Sizlere 100 Sonuç Veren Garantili Çalışmalar Hazırlamaktayım, 1964 Yılında Irak’ın Basra Şehrinde Doğdum, Dedem Arap Hüseyin Efendiden El Aldım Ve Sizlere 1990 lı Yıllardan Bu Yana Medyum Hocalık Konularında Hizmet Veriyorum, 100 Sonuç Vermiş Olduğum Çalışmalar İse, Giden Eşleri Sevgilileri Geri Getirme, Aşk Bağlama, Aşık Etme, Kısmet Açma, Büyü Bozma Konularında Garantili Sonuçlar Veriyorum, Başta Almanya Fransa Hollanda Olmak Üzere Dünyanın Neresinde Olursanız Olun Hiç Çekinmeden Benimle İletişim Kurabilirsiniz.
btyr
20 October 2023 at 9:53 am
Attractive section of content. I just stumbled upon your weblog and in accession capital to assert that I get in fact enjoyed account your blog posts. Any way I?ll be subscribing to your augment and even I achievement you access consistently quickly.
Almanya medyum
20 October 2023 at 4:02 pm
Almanya’nın en iyi güvenilir medyumunun tüm sosyal medya hesaplarını sizlere paylaşıyoruz, güvenin ve kalitelin tek adresi olan medyum haluk hoca 40 yıllık uzmanlığı ile sizlerle.
Almanya Berlin Medyum
21 October 2023 at 1:50 am
Almanya’nın en iyi güvenilir medyumunun tüm sosyal medya hesaplarını sizlere paylaşıyoruz, güvenin ve kalitelin tek adresi olan medyum haluk hoca 40 yıllık uzmanlığı ile sizlerle.
Explore the Horizon
21 October 2023 at 3:58 am
I adore your wordpress theme, wherever did you down load it through?
인천출장마사지
21 October 2023 at 8:32 am
I?d should check with you here. Which isn’t one thing I normally do! I get pleasure from reading a publish that can make individuals think. Also, thanks for permitting me to remark!
supertogel
22 October 2023 at 4:17 pm
I really appreciate this post. I have been looking all over for this! Thank goodness I found it on Bing. You have made my day! Thank you again
fraudulent site
26 November 2023 at 8:14 am
https://purwell.com/product/purslep-gummies/
con artists
1 December 2023 at 6:18 pm
info@purwell.com
fraudulent site
4 December 2023 at 8:36 am
https://purwell.com/how-long-does-delta-8-stay-in-your-system/
인천출장샵
29 December 2023 at 7:53 pm
This article is a true game-changer! Your practical tips and well-thought-out suggestions hold incredible value. I’m eagerly anticipating implementing them. Thank you not only for sharing your expertise but also for making it accessible and easy to apply.
출장마사지
29 December 2023 at 7:56 pm
Your dedication to sharing knowledge is unmistakable, and your writing style is captivating. Your articles are a pleasure to read, and I consistently come away feeling enriched. Thank you for being a dependable source of inspiration and information.
출장샵
29 December 2023 at 8:05 pm
Your passion and dedication to your craft radiate through every article. Your positive energy is infectious, and it’s evident that you genuinely care about your readers’ experience. Your blog brightens my day!
서울출장마사지
29 December 2023 at 8:16 pm
I couldn’t agree more with the insightful points you’ve articulated in this article. Your profound knowledge on the subject is evident, and your unique perspective adds an invaluable dimension to the discourse. This is a must-read for anyone interested in this topic.
인천출장마사지
30 December 2023 at 11:25 pm
Your passion and dedication to your craft radiate through every article. Your positive energy is infectious, and it’s evident that you genuinely care about your readers’ experience. Your blog brightens my day!
인천출장마사지
30 December 2023 at 11:33 pm
I’ve discovered a treasure trove of knowledge in your blog. Your unwavering dedication to offering trustworthy information is truly commendable. Each visit leaves me more enlightened, and I deeply appreciate your consistent reliability.
서울출장샵
1 January 2024 at 11:42 am
I must applaud your talent for simplifying complex topics. Your ability to convey intricate ideas in such a relatable manner is admirable. You’ve made learning enjoyable and accessible for many, and I deeply appreciate that.
서울출장샵
5 January 2024 at 3:46 pm
I simply wanted to convey how much I’ve gleaned from this article. Your meticulous research and clear explanations make the information accessible to all readers. It’s abundantly clear that you’re committed to providing valuable content.
출장샵
5 January 2024 at 3:56 pm
I’ve found a treasure trove of knowledge in your blog. Your dedication to providing trustworthy information is something to admire. Each visit leaves me more enlightened, and I appreciate your consistent reliability.
인천출장마사지
6 January 2024 at 7:54 pm
Your writing style effortlessly draws me in, and I find it nearly impossible to stop reading until I’ve reached the end of your articles. Your ability to make complex subjects engaging is indeed a rare gift. Thank you for sharing your expertise!
출장샵
7 January 2024 at 11:38 pm
I must applaud your talent for simplifying complex topics. Your ability to convey intricate ideas in such a relatable manner is admirable. You’ve made learning enjoyable and accessible for many, and I deeply appreciate that.
출장마사지
8 January 2024 at 1:29 am
Your dedication to sharing knowledge is unmistakable, and your writing style is captivating. Your articles are a pleasure to read, and I consistently come away feeling enriched. Thank you for being a dependable source of inspiration and information.
서울출장안마
9 January 2024 at 3:09 am
I’m genuinely impressed by how effortlessly you distill intricate concepts into easily digestible information. Your writing style not only imparts knowledge but also engages the reader, making the learning experience both enjoyable and memorable. Your passion for sharing your expertise shines through, and for that, I’m deeply grateful.
서울출장마사지
9 January 2024 at 5:17 am
I couldn’t agree more with the insightful points you’ve made in this article. Your depth of knowledge on the subject is evident, and your unique perspective adds an invaluable layer to the discussion. This is a must-read for anyone interested in this topic.
출장마사지
1 February 2024 at 3:10 pm
I wanted to take a moment to express my gratitude for the wealth of valuable information you provide in your articles. Your blog has become a go-to resource for me, and I always come away with new knowledge and fresh perspectives. I’m excited to continue learning from your future posts.
인천출장마사지
1 February 2024 at 4:23 pm
This article is a true game-changer! Your practical tips and well-thought-out suggestions hold incredible value. I’m eagerly anticipating implementing them. Thank you not only for sharing your expertise but also for making it accessible and easy to apply.
출장마사지
25 February 2024 at 9:22 am
In a world where trustworthy information is more crucial than ever, your dedication to research and the provision of reliable content is truly commendable. Your commitment to accuracy and transparency shines through in every post. Thank you for being a beacon of reliability in the online realm.
출장안마
14 March 2024 at 2:51 pm
Your positivity and enthusiasm are undeniably contagious! This article brightened my day and left me feeling inspired. Thank you for sharing your uplifting message and spreading positivity among your readers.
출장마사지
14 March 2024 at 5:38 pm
In a world where trustworthy information is more important than ever, your commitment to research and providing reliable content is truly commendable. Your dedication to accuracy and transparency is evident in every post. Thank you for being a beacon of reliability in the online world.
인천출장안마
15 March 2024 at 3:32 pm
Your dedication to sharing knowledge is unmistakable, and your writing style is captivating. Your articles are a pleasure to read, and I consistently come away feeling enriched. Thank you for being a dependable source of inspiration and information.
서울출장마사지
15 March 2024 at 5:14 pm
I just wanted to express how much I’ve learned from this article. Your meticulous research and clear explanations make the information accessible to all readers. It’s evident that you’re dedicated to providing valuable content.